گرچه تابستان بیپایان در نگاه نخست دلپذیر به نظر میرسد، اما امتداد این دورهٔ گرما ضربهای جدی به محیطزیست وارد میکند؛ از انسانها گرفته تا زیستمندان دیگر.
اگرچه بسیاری از ما دادههای دقیق علمی را پیش چشم نداریم، اما بهصورت تجربهمحور میتوان احساس کرد که گرمای تابستان آرامآرام به فصلهای دیگر سرریز میشود. اگر چنین حسی داری، تنها نیستی؛ دانشمندان نیز این تغییر را بهوضوح ثبت کردهاند.
در سال ۲۰۲۱، گروهی از پژوهشگران چینی تغییرات تدریجی در طول چهار فصل سنتی را بررسی کردند (هرچند همهٔ زیستبومها چنین تقسیمبندی چهارفصلی دقیقی ندارند). آنها دریافتند که در سناریوی «ادامهٔ روند کنونی»، شرایطی که معمولا با تابستان پیوند میدهیم میتواند بهزودی نیمی از سال را دربرگیرد و زمستان به کمتر از دو ماه کاهش یابد.
چهار سال بعد، پژوهش تازهای به سرپرستی دانشمندان رویال هالوی دانشگاه لندن، این تغییرات اقلیمی را با تمرکز بر قارهٔ اروپا دقیقتر بررسی کرده است. در مطالعهای که در نشریهٔ Nature Communications منتشر شده، پژوهشگران به رهبری سلیا مارتینپئرتاس نشان دادهاند که اروپا میتواند تا پایان این سده شاهد افزایش ۴۲ روزهٔ تابستان باشد. برای رسیدن به این برآورد، آنها لایههای باستانی گلولای ته دریاچههای اروپایی را بررسی کردهاند؛ لایههایی که همچون «تقویم اقلیمی» عمل میکنند و به دانشمندان امکان میدهند به دورهای بازگردند که شرایط آن شبیه امروز بوده است: یعنی «حداکثر اقلیمی هولوسن».
این دوره که از ۹۵۰۰ تا ۵۵۰۰ سال پیش ادامه داشت، با جهش قابل توجهی در میانگین دمای جهانی همراه بود. اما این افزایش یکنواخت نبود؛ مناطق قطبی و شمال اروپا بیشترین تأثیر را پذیرفتند و این دورهٔ گرم بهطور طبیعی از جانب قطب شمال تقویت میشد و تابستانها را فراتر از حدود معمول گسترش میداد. امروز نیز مناطق قطبی چهار برابر سریعتر از میانگین جهانی گرم میشوند؛ پدیدهای که تا حد زیادی ناشی از اثر یخ-آلبیدو است.
این گرمشدن قطب شمال، شیب دمایی عرضی (LTG) را تغییر میدهد، یعنی اختلاف دمای میان قطب و استوا که در نهایت جریانهای هوا را تضعیف میکند. نتیجه چیست؟ تابستانهای طولانیتر و موجهای گرمای شدیدتر. به گفتهٔ پژوهشگران، بهازای هر درجه کاهش در این شیب دمایی، تابستانهای اروپایی حدود شش روز طولانیتر میشوند. اکنون جهان در مسیر کاهش هفتدرجهای قرار دارد؛ یعنی افزایشی معادل ۴۲ روز در طول تابستان.
مارتینپئرتاس در بیانیهای مطبوعاتی گفت: «سالهاست میدانیم تابستانها در اروپا طولانیتر و گرمتر میشوند، اما دربارهٔ چگونگی و چرایی آن عدمقطعیت زیادی وجود داشت. یافتههای ما نشان میدهد آبوهوای اروپا تا چه حد به دینامیک اقلیمی جهانی وابسته است و چگونه فهم گذشته میتواند به ما کمک کند با چالشهای سیارهای که بهسرعت در حال تغییر است روبهرو شویم.»
«بهسرعت» نکتهٔ کلیدی است. درست است که اقلیم زمین همیشه در طول تاریخ دستخوش فراز و فرود بوده و مطالعهٔ این تاریخ برای فهم اکنون ضروری است، اما این تغییرات اغلب طی هزاران سال رخ دادهاند (جز زمانی که سرنوشت دایناسورها با برخورد یک شهابسنگ یکتریلیونتنی رقم خورد). اما امروز، بهخاطر ناتوانی انسان در کاهش آلایندهها، اقلیم با چنان شتابی تغییر میکند که حیات، ازجمله انسانها، توان تطبیق با آن را از دست میدهد. پژوهشها نشان دادهاند که افزایش گرما باعث انقراضهای گسترده، مختلشدن فرآیندهای تولیدمثلی در بسیاری از گونهها و افزایش خطر آتشسوزیهای جنگلی شده است. تابستانهای طولانیتر خطر بیماریهای مرتبط با گرما و اختلالهای گوناگون روانی را نیز در انسانها افزایش میدهد.
لورا بوایل، از همکاران این پژوهش، در بیانیهای گفت: «یافتههای ما نشان میدهد این پدیده فقط مختص امروز نیست؛ بخشی تکرارشونده از سامانهٔ اقلیمی زمین است. اما آنچه اکنون متفاوت است، سرعت، شدت و علت تغییرات است.»
کاهش اثرات ویرانگر تابستانهای طولانیتر نیازمند برنامهریزی، آمادگی، و تلاشی پیوسته و بیامان برای کاهش انتشار گازهای گلخانهای— نیز جبران خسارتهایی است که تاکنون ایجاد کردهایم. در غیر این صورت، نوادگان ما هنگام رسیدن به آن فصل گرمِ روزگاری مطلوب، آخرین چیزی که به آن فکر میکنند گرفتن آفتاب خواهد بود.
source