پلاستیک در آشپزخانه؛ آیا بسته‌بندی مواد غذایی ما ایمن است؟

پلاستیک‌ها معمولاً در یخچال‌ها و کابینت‌های تمام خانه‌ها دیده می‌شوند. پوشش‌های پلاستیکی، کیسه‌ها و ظروف نگهداری مواد غذایی، ظروف پلاستیکی غذاهای بیرون‌بر، بطری‌های نوشیدنی و ظرف‌های سس، همگی از مواردی بسیار معمول هستند. همچنین، پلاستیک‌ها یا پلیمرهای مصنوعی، جزئی از مواد چندلایه‌ای هستند که بسته‌بندی‌های معمول مواد غذایی، مانند بسته‌های چیپس و بطری‌های آب معدنی را تشکیل می‌دهند.

حتی قوطی‌های فلزی، استیل و آلومینیومی، مثل قوطی نوشابه، همگی با لایه‌ای از پلاستیک پوشانده می‌شوند. محصولات کاغذی مانند لیوان‌های بیرون‌بر یک‌بار مصرف و بسته‌بندی‌های مواد غذایی یخ‌زده نیز با لایه‌ای از پلاستیک پوشیده شده‌اند.

اما آیا باید بابت پلاستیک‌هایی که مواد غذایی را در بر گرفته‌اند، نگران باشیم؟ آیا این مواد بی‌خطر هستند؟ پاسخ چنین پرسشی به عوامل مختلفی بستگی دارد، اما به گفته‌ی متخصصان، ترس از پلاستیک چیزی نیست که بتوان نادیده گرفت و روش‌هایی نیز برای کاهش خطرات آن وجود دارد.

دهه‌هاست که دانشمندان می‌دانند بعضی از ترکیبات موجود در برخی پلاستیک‌ها، می‌توانند از بسته‌بندی به درون غذا نفوذ کنند و در بدن جذب شوند. برای مثال، ترکیب شیمیایی بیسفنول ای (به اختصار BPA) که از بسته‌بندی‌ها به غذا نفوذ می‌کند و در بدن موجودات زنده، از جمله انسان‌ها، انباشته می‌شود، از دهه ۱۹۹۰ شناخته شده است.

مطالعات نشان داده‌اند که بیسفنول ای می‌تواند با تقلید رفتار هورمون استروژن، سلامت انسان را در معرض خطر قرار دهد. جو براون، استاد همه‌گیرشناسی در دانشکده بهداشت عمومی دانشگاه براون، می‌گوید اگرچه درباره‌ی عواقب قرارگیری در معرض مقادیر اندک BPA اختلاف‌نظرهایی وجود دارد، پژوهش‌های جدید نشان می‌دهند که این ماده می‌تواند بر رفتار و شناخت، به‌ویژه در نوزادان و کودکان، تأثیر منفی بگذارد.

در واکنش به یافته‌های پژوهش‌ها، استفاده از BPA در برخی موارد متوقف شده است. برای مثال، براساس مقررات سازمان غذا و داروی آمریکا، استفاده از این ماده در شیشه‌شیرهای نوزادان ممنوع است. با این حال، BPA هنوز هم در بسیاری از بسته‌بندی‌های مواد غذایی، مثل روکش داخلی قوطی‌ها وجود دارد.

مطالعات نشان داده‌اند که حتی جایگزین‌های BPA نیز ممکن است همان خطرات را داشته باشند. چنین الگویی بارها در تاریخ بهداشت محیط و همه‌گیرشناسی تکرار شده است؛ مواد شیمیایی مضری مانند آفت‌کش‌ها یا مواد ضدآتش با جایگزین‌هایی تعویض می‌شوند که خود بررسی نشده و ممکن است به همان اندازه مضر باشند. براون می‌گوید: «در چارچوب نظارتی فعلی، بررسی‌های زیادی روی این مواد جدید انجام نمی‌شود تا مشخص شود که آیا مضر هستند یا خیر.»

مقدار مصرفی، عاملی کلیدی در ارزیابی خطرات مواد شیمیایی است. مصرف برخی ترکیبات در مقادیر بسیار کم ممکن است بی‌خطر باشد، در حالی که مصرف حجم بیشتر ممکن است عامل ایجاد بیماری‌ها شود. اما تعیین دقیق میزان مشکلات ایجادشده توسط ترکیبات خاص هر ماده‌ای که به طور منظم مصرف و از طریق غذا و بسته‌بندی به بدن وارد می‌شود، بسیار دشوار است.

نکته‌ی نگران‌کننده این است که ما اطلاعات کمی درباره مواد شیمیایی موجود در بسته‌بندی‌های مواد غذایی داریم، در حالی که روزانه بدون آگاهی آن‌ها را مصرف می‌کنیم. بررسی جامع در مطالعه‌ای جدید که اخیراً منتشر شده است، نشان می‌دهد بیش از ۳۵۰۰ ماده شیمیایی موجود در بسته‌بندی‌های غذایی و مواد فرآوری‌شده، وارد بدن انسان می‌شوند.

جین مونک، سم‌شناس محیطی و مدیرعامل انجمن غیرانتفاعی بسته‌بندی مواد‌غذایی و نویسنده‌ی ارشد مطالعه‌ی جدید، می‌گوید بخش عمده‌ای از میزان مصرف چنین ترکیباتی، از تماس مواد غذایی با پلاستیک ناشی می‌شود. اما مواد دیگری مانند کاغذهای بازیافتی و مقواها نیز حاوی مواد شیمیایی بسیاری هستند که وارد مواد غذایی می‌شوند.

اگرچه مطالعه‌ی جدید با جزئیات به تأثیر خاص هر یک از این هزاران ماده‌ی شیمیایی بر سلامتی ما نمی‌پردازد، نشان می‌دهد که در رژیم غذایی روزانه، در معرض مصرف مقدار بسیار زیادی از چنین ترکیباتی هستیم و همچنان، دانش ما از چنین مفاهیمی دارای نقص‌های بسیاری است. به عنوان مثال، وجود الیگومرها، پلیمرهایی با زنجیره کوتاه و محصول جانبی تصادفی تولید پلاستیک، در بسته‌بندی و مواد فرآوری‌شده‌ی غذایی رایج است. مونک می‌گوید: «ما واقعاً در مورد سمی‌بودن آن‌ها چیزی نمی‌دانیم و این نگران‌کننده است. این قبیل شکاف‌های داده‌ای باید مورد پژوهش قرار گیرند.»

مونک و براون می‌گویند حتی مطالعه‌ی ترکیبات مشتق‌شده نیز اغلب اطلاعات کافی را ارائه نمی‌دهد، زیرا حقیقت این امر بسیار پیچیده است. چیزی که وارد بدن می‌شود،‌ فقط یک ماده‌ی شیمیایی نیست. به گفته‌ی براون، با وجود بسته‌بندی‌های موادغذایی و گستردگی سطح تماس، «ما در معرض سوپی از ترکیبات شیمیایی قرار داریم». دانش ما تأثیر مواد شیمیایی روی سلامتی، کمتر از اجزای آن‌ها است. تاکنون، مطالعات محدود در مورد فعل و انفعالات متعدد قرارگیری در معرض مواد شیمیایی، نشان می‌دهند که چنین ترکیباتی می‌توانند یکدیگر را تشدید کنند و آثار مضر را نیز افزایش دهند.

فکرکردن به راه‌های نفوذ پلاستیک به زنجیره‌ی غذایی و تأثیر آن بر سلامتی ما، بسیار ترسناک است. با این حال، حذف کامل پلاستیک از آشپزخانه و زندگی روزمره نیز ممکن است به شغلی تمام‌وقت تبدیل شود. به جای نگرانی، می‌توان با اقدامات عملی، میزان خطرات ناشی از مواجهه با مواد شیمیایی را کاهش داد.

میزان گرما، سطح تماس، مدت‌زمان تماس و مواد شیمیایی اولیه، همه‌ی عوامل مهمی هستند که باید در زمان انتخاب نحوه‌ی نگهداری مواد غذایی، در نظر گرفته شوند.

در ابتدا، هرگز غذاها را با ظروف پلاستیکی در مایکروویو گرم نکنید. مارتین واگنر، زیست‌شناس در دانشگاه علوم و فناوری نروژ که در حال مطالعه‌ی اثرات پلاستیک بر سلامت است، می‌گوید: «دمای بالاتر، باعث تسریع در نشت مواد شیمیایی و آزادشدن میکروپلاستیک‌ها می‌شود.» همچنین، براون نیز توصیه می‌کند که غذاهای داغ مانند سوپ‌هایی را که تازه از روی اجاق برداشته شده‌اند، در ظروف پلاستیکی نگهداری نکنید.

همچنین، مواد غذایی با چربی و اسید بالا، می‌توانند مواد شیمیایی بیشتری را از ظروف ذخیره‌سازی جذب کنند. مونک می‌گوید روغن‌ها، سرکه‌ها، پنیرها، سس گوجه‌فرنگی و نوشابه‌ها، واکنش‌پذیرتر هستند و «می‌توانند عاملی برای استخراج مواد شیمیایی باشند». بهتر است نمونه‌هایی از این اقلام را خریداری کنید که در پلاستیک یا قوطی‌هایی با پوشش پلاستیکی نگهداری نمی‌شوند.

علاوه بر این، ایجاد تغییر در ظروف نگهداری مواد غذایی، دو منفعت بزرگ دارد: کاهش خطرات منفی سلامتی ناشی از مواجهه‌ی غذا با مواد شیمیایی و کاهش مقدار پلاستیک یک‌بار مصرفی که به محل دفن زباله می‌رود.

بااین‌حال، سازش اجتناب‌ناپذیر است و پلاستیک‌ها کاربردهایی نیز دارند. به عنوان مثال، پوشش‌های پلاستیکی، هرچند ممکن است خطرات بهداشتی داشته باشند، معمولاً یکی از مؤثرترین روش‌ها برای ذخیره‌سازی کوتاه‌مدت، به منظور جلوگیری از خراب‌شدن مواد غذایی هستند. کاهش هزینه‌ها و دورریز مواد غذایی، اهداف معقولی هستند و یافتن روش‌های ذخیره‌سازی جایگزین با انعطاف‌پذیری مشابه با پلاستیک‌ها، ممکن است دشوار باشد.

ظروف شیشه‌ای، سرامیکی و استیل ضدزنگ، چندین بار استفاده می‌شوند و از نظر شیمیایی نیز غیرفعال هستند، بنابراین اگر می‌توانید غذا را در آن‌ها جا بدهید، بهتر است که همین روند را در پیش بگیرید. اما باید مراقب باشید که همه‌ی محصولات آشپزخانه‌ای نیز در زمینه‌ی قابلیت چندبار مصرف‌شدن، به ادعاهای پایداری خود پایبند نیستند.

در نهایت، نیازی نیست که برای ایجاد تغییرات بزرگ و مفید، قدم خاصی بردارید. مونک تأکید می‌کند: «مهم‌ترین نکته این است که خودتان را دیوانه نکنید.» ما می‌توانیم بخش‌هایی از خطر قرارگیری در معرض مواد شیمیایی را کنترل کنیم، اما برخی موارد از از کنترل ما خارج هستند. به‌ عنوان مصرف‌کننده، فقط تا حدی که در توان دارید عمل کنید.

در طولانی‌مدت، راه‌حل جامع برای رفع خطرات ناشی از بسته‌بندی‌های پلاستیکی، باید از طریق سیاست‌های جدید حاصل شود. در حال حاضر، بسته‌بندی‌های مواد غذایی از رویکرد «بی‌خطر، تا زمانی که اثبات نشود» پیروی می‌کنند. به‌ عبارت‌ دیگر، شرکت‌ها مواد شیمیایی را در بسته‌بندی‌ها استفاده می‌کنند و ما بعداً متوجه می‌شویم که آیا این مواد مضر هستند یا خیر. برخلاف داروها که باید پیش از تأیید برای استفاده، تحت آزمایش‌های ایمنی سختگیرانه قرار گیرند، بسته‌بندی مواد غذایی به این اندازه بررسی نمی‌شود. براون می‌گوید: « من معتقدم الگوی کلی باید تغییر کند.»