دو فسیل تازه‌کشف‌شده جدید نشان می‌دهند که پرندگان در اواخر دوره‌ی ژوراسیک در چین در حال رشد و تنوع‌یافتن بودند. بااینحال، به دلیل اختلاف‌نظرهای موجود درباره‌ی منشأ پرندگان به نظر می‌رسد این بحث هنوز ادامه‌دار خواهد بود.
تکامل اولیه‌ی پرندگان تا حد زیادی در هاله‌ای از ابهام قرار دارد؛ زیرا استخوان‌های نازک آن‌ها به‌سختی فسیل می‌شوند. علاوه‌بر این همچنان جای بحث است که دقیقاً چه چیزی باعث می‌شود یک گونه را «پرنده» نام گذاشت و پرنده چیست.
زمانی که نخستین فسیل‌های آرکئوپتریکس (Archaeopteryx)، اندکی پس از انتشار کتاب معروف داروین کشف شد، جهان شگفت‌زده شد و این فسیل‌ها را حلقه‌ی اتصال میان خزندگان و پرندگان دانست. اما امروزه بسیاری از دیرینه‌شناسان، آرکئوپتریکس را گونه‌ای خواهر (نزدیک) به نخستین پرندگان واقعی می‌دانند؛ به‌ویژه به دلیل اینکه دم‌های بلند آن بسیار شبیه خزندگان بوده است.
به‌گزارش آی‌اف‌ال‌ساینس، فسیل‌هایی که به‌عنوان مدعیان عنوان نخستین پرندگان واقعی شناخته می‌شوند، در سنگ‌های مربوط به اواخر دوره ژوراسیک در چین، با قدمتی حدود ۱۴۹ میلیون سال، کشف شده‌اند. اگر این فسیل‌ها، مطابق نظر دانشمندانی که آن‌ها را توصیف کرده‌اند، به‌عنوان پرنده پذیرفته شوند، این کشف می‌تواند به پرسش دیرینه درباره‌ی وجود پرندگان پیش از دوره کرتاسه پاسخ دهد.
فسیل ۱۴۹ میلیون ساله ویژگی‌هایی شبیه به پرندگان امروزی دارد
تکامل فرآیندی تدریجی است و تصمیم درمورد اینکه گونه‌ای به اندازه‌ای تغییر کرده تا بتواند در دسته‌بندی‌هایی که انسان ساخته قرار گیرد، برداشتی کاملا شخصی است. ما در تشخیص پرندگان و خزندگان امروزی کمی مشکل داریم، اما اجداد پرندگان ویژگی‌های بینابینی داشتند.
بیشتر بخوانید
یکی از گونه‌های تازه توصیف‌شده «بامینورنیس ژنگنسیس» (Baminornis zhenghensis) نام دارد که دارای شانه‌ها، کمربند لگنی و دمی شبیه پرندگان است. بااینحال، ساختار دست آن هنوز به دایناسورها شباهت دارد.
پروفسور وانگ مین، از مؤسسه دیرینه‌شناسی مهره‌داران و انسان‌شناسی آکادمی علوم چین، گفت: «پیش از این، قدیمی‌ترین پرندگان دم‌کوتاه مربوط به دوره کرتاسه‌ی اولیه بودند. بامینورنیس ژنگنسیس تنها پرنده شناخته‌شده از دوره ژوراسیک و قدیمی‌ترین پرنده دم‌کوتاه است که تاکنون کشف شده است. این کشف، زمان پیدایش این ویژگی پیشرفته در پرندگان را تقریباً ۲۰ میلیون سال به عقب می‌برد.»
فقط طول دم نیست که اهمیت دارد، بلکه انتهای دم نیز مهم است. دم پرندگان مدرن با چندین مهره‌ی به‌هم پیوسته در استخوانی به نام پیگوستایل خاتمه می‌یابد و استخوان دم بامینورنیس ژنگنسیس نیز همین‌گونه بود. باقی‌ماندن دم‌های خزنده‌مانند در برخی گونه‌های پرنده‌مانند بعدی، باعث شده پژوهشگران وضعیت این ویژگی را «آشفته» توصیف کنند؛ چون مشخص نیست دم پرندگان امروزی یک بار تکامل یافته یا چند بار.
عکاس: WANG Min
البته نویسندگان مقاله جایگاه تاریخی آرکئوپتریکس را زیر سؤال نمی‌برند. بامینورنیس ژنگنسیس برخی از ویژگی‌های پرنده‌مانند خود را از آرکئوپتریکس یا یکی از نزدیکان آن به ارث برده است. این ویژگی‌ها، به‌ویژه پرواز فعال (با قدرت بال‌زدن)، برای شکل‌گیری نسل پرندگان که امروزه تعدادشان از پستانداران نیز فراتر رفته، حیاتی بوده است.
بااینحال، دکتر ژو ژونگه، یکی از نویسندگان مقاله، اهمیت کشف جدید را چنین بیان کرد: «اگر یک گام به عقب برداریم و درباره‌ی عدم قطعیت فیلوژنتیکی (روابط تکاملی) آرکئوپتریکس دوباره فکر کنیم، هیچ شکی نداریم که بامینورنیس ژنگنسیس، یک پرنده واقعی از دوره‌ی ژوراسیک است.»
بیشتر بخوانید
گذشته از این پرسش ذهنی که یک گونه تا چه اندازه باید شبیه پرنده باشد تا پرنده به شمار آید، این بحث جنبه‌ای از غرور ملی نیز پیدا کرده است. از آنجا که آرکئوپتریکس در جنوب آلمان یافت شده، اما بیشتر پرندگان اولیه از چین کشف شده‌اند، این موضوع گاهی به بحث‌هایی با رویکرد ملی‌گرایانه منجر می‌شود که مشکلی را برای اثبات پرنده‌ی اولیه‌بودن مطرح می‌کند.
معمولاً پیشگامان خانواده‌ها یا راسته‌های جدید حیوانات، جثه‌ای کوچک دارند. گونه‌ی بامینورنیس ژنگنسیس نیز از این قاعده مستثنا نیست و وزنی بین ۱۴۰ تا ۳۰۰ گرم داشته که تقریباً هم‌اندازه یک کبوتر است. این پرنده با الگوی رایج کوچک‌جثه بودن پیشگامان گروه‌های جدید جانوری تطابق دارد.
بامینورنیس ژنگنسیس، یک پرنده واقعی از دوره‌ی ژوراسیک است
دومین فسیلی که توسط همین تیم پژوهشی پیدا شده، آن‌قدر ناقص است که نویسندگان تصمیم گرفتند نامی برای گونه‌اش نگذارند. بااینحال، این فسیل نشان می‌دهد که استخوان‌های چنگالک که ویژگی پرندگان دوره کرتاسه بوده، در دوره ژوراسیک نیز وجود داشته است.
یافته‌ها اندکی پس از ارائه‌ی شواهدی بیان شد که می‌گفتند در اواخر دوره کرتاسه، گونه‌ای به نام مرغ وگا (Vegavis iaai) آن‌قدر تکامل یافته بود که می‌توان آن را پرنده‌ای مدرن، به‌ویژه نوعی از مرغابی‌سانان (مثل اردک)، دانست. بااینحال، حتی اگر بامینورنیس ژنگنسیس و فسیل بدون نام دیگر به‌عنوان پرنده واقعی پذیرفته شوند، هیچ‌کس آن‌ها را پرنده امروزی به حساب نمی‌آورد یا در میان راسته‌های پرندگان باقی‌مانده قرار نمی‌دهد.
مطالعه در مجله‌ی نیچر منتشر شده است.
source