25 خرداد 1404 ساعت 17:43
برخی متون قدمت تمدن مصر را تا 40 هزار سال پیش می‌دانند، اما آیا این ادعاها با شواهد باستان‌شناسی سازگارند؟ در اینجا، به بررسی دیدگاه‌هایی می‌پردازیم که تاریخ رسمی مصر باستان را به چالش می‌کشند.
متون کهن زیادی وجود دارند که به‌روشنی قدمت تمدن باستانی مصر را نشان می‌دهند و آن را به دوره‌ای نسبت می‌دهند که از آن با عنوان مصر پیشادودمانی یاد می‌شود؛ یعنی زمانی که هنوز نخستین فرعون بر این سرزمین فرمانروایی نکرده بود. با وجود این شواهد، هنوز علت نادیده‌گرفتن این متون توسط پژوهشگران مشخص نیست.
آیا قدمت ۴۰ هزار ساله تمدن مصر واقعیت دارد؟
تا به امروز، اطلاعات اندکی درباره منشأ و عمر حقیقی تمدن مصر باستان منتشر شده است. تاریخ این تمدن بزرگ گویا به دو بخش تقسیم شده است: یکی که در حوزه اسطوره قرار دارد و دیگری که به عنوان تاریخ واقعی پذیرفته شده است. برای رسیدن به چنین برداشت‌هایی، مورخان ناچار بوده‌اند منابعی بیابند که آن‌ها را به این باور رسانده که مصر پیشادودمانی صرفاً بخشی از اسطوره‌هاست، درحالی‌که هرآنچه از نخستین فرعون رسمی یعنی منس-نارمر تا دوره یونانی‌رومی ثبت شده، واقعیتی تاریخی تلقی می‌شود.
یکی از معتبرترین منابعی که امروزه برای شناخت تاریخ مصر باستان و فرمانروایان آن مورد استفاده قرار می‌گیرد، نوشته‌های مانِتون، کاهن بزرگ مصری است. او به اسناد بی‌پایان کتابخانه کهن اسکندریه دسترسی داشت و تاریخ مصر را در 30 جلد برای فرعون نگاشته است. در این نوشته‌ها از خدایانی سخن گفته شده که در دوران پیشافرعونی بر مصر حکم می‌راندند.
با این حال، نکته عجیب اینجاست که پژوهشگران معاصر مصرشناسی همچنان از تاریخ‌مگاری مانتون در بررسی دودمان‌های رسمی بهره می‌گیرند و آن را منبعی موثق می‌دانند، اما درعین‌حال بدون توضیح روشنی، از پرداختن به مطالب مرتبط با دودمان‌های پیشاتاریخی سر باز می‌زنند. آن‌ها به‌گونه‌ای گزینشی برخی داده‌ها را برمی‌گزینند و در پژوهش‌های خود وارد می‌کنند، درحالی‌که اطلاعات ناسازگار با روایت موردنظرشان را نادیده می‌گیرند.
عده زیادی این رفتار را نشانگر وجود نوعی دیدگاه ایدئولوژیک گزینشی در میان پژوهشگران می‌دانند که تاریخ را آن‌گونه که خود می‌خواهند ارائه می‌دهند و متون باستانی را که به‌صراحت وقایعی مغایر با باورهایشان را نقل می‌کنند، کنار می‌گذارند.
اگرچه بسیاری بر این باورند که تعیین زمان دقیق آغاز تمدن مصر باستان کاری دشوار است، اما گروهی معتقدند که برای این منظور باید به متون مصر کهن رجوع کنیم. به باور شماری از محققان، اگر به‌دقت سند سلطنتی تورین را بررسی کنیم، می‌توانیم به نخستین دوره تمدن مصر باستان پی ببریم.
سنگ پالرمو، سندی دیگر از مصر کهن، نقش مهمی در حل معمای قدمت واقعی این تمدن ایفا می‌کند. این سنگ اکنون در موزه‌ای در شهر پالرمو نگهداری می‌شود، ولی در واقع، این سند از هفت قطعه تشکیل شده که در موزه‌های مختلف جهان پراکنده‌اند. این سند که به خط هیروگلیف نوشته شده، نام 120 پادشاه پیشادودمانی را ذکر کرده که در زمانی پیش از شکل‌گیری رسمی تمدن مصر باستان حکومت کرده‌اند.
با بررسی فهرست شاهان تورین، درمی‌یابیم که حدود 39 هزار سال پیش، پادشاهی پتاح، نخستین فرمانروای مصر آغاز شده است. همین سند اشاره می‌کند که خدایان برای بیش از 20 هزار سال بر سرزمین مصر سلطه داشتند. پس از پایان دوران فرمانروایی خدایان، نیمه‌خدایانی بر سر کار آمدند که از آن‌ها با عنوان «پیروان حوروس» یاد شده است.
اگر تاریخ‌نگاری مانتون را با فهرست شاهان تورین مقایسه کنیم، به شباهت‌هایی حیرت‌آور می‌رسیم که به هیچ‌وجه نباید از سوی تاریخ‌دانان نادیده گرفته شوند. هرچند مانتون به طور مستقیم از Shems Hor (یاران حوروس) نام نمی‌برد، ولی از فرمانروایانی سخن می‌گوید که پیش از ظهور نخستین فرعون، برای صدها یا هزاران سال حکمرانی کرده‌اند.
جالب آنکه مانتون تنها دانشمندی نیست که از دوره‌ای سخن گفته که در آن خدایان بر سرزمین مصر سلطه داشتند. یوسبیوس قیصریه، مورخ رومی نیز بیان کرده که دودمانی از خدایان برای مدت 13900 سال بر مصر حکومت کرده‌اند. نخستین ایشان خدای آتش، وولکان بوده است و پس از او سوسیس، ایزیس، اوزیریس، تیفون برادر اوزیریس و سپس حوروس، پسر ایزیس و اوزیریس بر تخت نشسته‌اند. پس از آن‌ها نیز دودمانی از قهرمانان و نیمه‌خدایان به مدت 11025 سال فرمانروایی کرده‌اند.
در مجموع، این دوره‌ها بالغ بر 24925 سال سلطه خدایان و نیمه‌خدایان را در بر می‌گیرند. حدود سال 3000 پیش از میلاد، نخستین فرعون بر مصر حکمرانی را آغاز کرده است. نکته‌ای درخور توجه آنکه بر اساس پژوهشی که در کنفرانس بین‌المللی باستان‌شناسی در شهر صوفیه ارائه شد، ابوالهول جیزه ممکن است قدمتی در حدود 800 هزار سال داشته باشد.
source