آیا دیدن رؤیا فقط در مرحله خواب با حرکت سریع چشم امکان‌پذیر است؟

وقتی خواب REM برای نخستین بار در دهه ۱۹۵۰ توصیف شد، چند ویژگی ظاهری و قابل مشاهده داشت که باعث شد دانشمندان این مرحله از خواب را با رویادیدن مرتبط کنند. خواب REM که حدود ۲۵ درصد از کل زمان خواب ما را تشکیل می‌دهد، با امواج مغزی شبیه فعالیت الکتریکی در بیداری، حرکات سریع چشم و فلج کامل بدن شناخته می‌شود. دانشمندان گمان کردند که این حرکات سریع چشم، بازتاب «تماشای» رؤیاها توسط فرد است و فلج بدن نیز برای جلوگیری از اجرای واقعی این رؤیاها در زندگی واقعی رخ می‌دهد. هرچند این نظریه‌ها درباره خواب REM همچنان معتبر هستند، اکنون دانشمندان می‌دانند که این ویژگی‌های فیزیکی بیرونی، الزاماً برای وقوع رؤیا ضروری نیستند.

واقعیت این است که وقتی افراد در مرحله خواب REM بیدار می‌شوند، اغلب گزارش می‌کنند که خواب‌های واضح با خط داستانی مشخص به یاد دارند؛ اما از زمان کشف خواب REM، پژوهش‌های بیشتری نشان داده‌اند که انسان‌ها در مراحل غیر REM یا NREM نیز خواب می‌بینند.

آرنولف در یک مطالعه با استفاده از دارو مرحله خواب REM را در گروه کوچکی از شرکت‌کنندگان سرکوب کرد و سپس در طول شب چندین بار آن‌ها را بیدار کرد تا ببیند آیا خواب دیده‌اند یا نه. بسیاری از آن‌ها گفتند که هنگام بیدارشدن، محتوای ذهنی شبیه رؤیا به یاد داشتند، حتی با اینکه هرگز وارد خواب REM نشده بودند. بااین‌حال، ساختار و محتوای این خواب‌ها کمی متفاوت بود. فرانچسکا سیکلاری، پژوهشگر خواب در مؤسسه علوم اعصاب هلند توضیح می‌دهد:

خواب‌های NREM کمتر رخ می‌دهند، کوتاه‌تر، کم‌وضوح‌تر، مفهومی‌تر یا شبیه به فکر هستند و اغلب داستان مشخصی ندارند. در مقابل، خواب‌های REM تقریباً همیشه داستان‌وار، واضح و سرشار از جزئیات حسی هستند. بااین‌حال، تنوع زیادی وجود دارد. گاهی خواب‌های NREM بسیار حداقلی‌اند و گاهی می‌توانند به‌طرز شگفت‌انگیزی شبیه خواب‌های REM باشند.

سیکلاری با استفاده از الکتروانسفالوگرافی (EEG) که روشی برای اندازه‌گیری فعالیت الکتریکی مغز است، به بررسی بیشتر رؤیاها در مراحل مختلف خواب پرداخت. او دریافت که خواب‌های REM و غیر REM با وجود تفاوت کلی مراحلشان در اسکن EEG، شباهت‌هایی در الگوهای EEG دارند. او همچنین کشف کرده که هرچه فعالیت مغز آهسته‌تر باشد، احتمال اینکه فرد پس از بیدارشدن خواب خود را گزارش کند، کمتر می‌شود.

هرچند این یافته‌ها بخشی از مکانیزم خواب‌دیدن در خواب REM و غیر REM را روشن کرده‌اند، پرسش‌های زیادی باقی مانده است. دانشمندان هنوز دقیقاً نمی‌دانند مغز چگونه رؤیا تولید می‌کند، چرا یادآوری آن‌ها تا این حد دشوار است و اصولاً چرا ما خواب می‌بینیم. آن‌ها امیدوارند با یادگیری بیشتر درباره رؤیاها و مراحل مختلف خواب که این رؤیاها در آن رخ می‌دهند، بتوانند حقایق عمیق‌تری درباره نحوه عملکرد مغز انسان کشف کنند. سیکلاری می‌گوید:

خواب دیدن بسیار رایج‌تر و متنوع‌تر از چیزی است که بیشتر مردم تصور می‌کنند؛ ما معمولاً فقط بخش کوچکی از خواب‌هایمان را به یاد می‌آوریم. مطالعه رؤیاها به ما دیدگاهی منحصربه‌فرد درباره چگونگی عملکرد ذهن، زمانی که از دنیای بیرون جدا شده است، می‌دهد.