آیا ماهی‌ها می‌خوابند؟

شاید بارها هنگام تماشای یک آکواریوم از خود پرسیده باشید: آیا ماهی‌ها هم می‌خوابند؟ پاسخ کوتاه و شگفت‌انگیز است: بله، ماهی‌ها می‌خوابند، اما خواب آن‌ها شباهتی به تصور ما از خواب و خواب انسان ندارد. بسیاری از ماهی‌ها وارد حالتی شبیه به خواب می‌شوند که برای ترمیم و بازسازی بدنشان ضروری است و این رفتار ریشه‌ای بسیار کهن در تاریخ تکامل دارد.

خواب حالتی است که با کاهش واکنش به محرک‌های بیرونی، کاهش فعالیت حرکتی و توانایی بازگشت سریع به هوشیاری تعریف می‌شود. در واقع، این فرآیند مانند شیفت شبانه برای مغز عمل می‌کند تا موارد زائد را پاک‌سازی کرده، خاطرات را تثبیت کند و بدن را برای روز بعد آماده سازد.

کشف مذکور پیامدهای عمده‌ای برای درک ما از تکامل دارد. با توجه به فاصله‌ی تکاملی عظیم میان انسان و ماهی، یافته‌ها نشان می‌دهد که خواب دست‌کم ۴۵۰ میلیون سال پیش، یعنی مدت‌ها پیش از آنکه اولین موجودات از اقیانوس‌ها به خشکی پا بگذارند، در جانوران شکل گرفته است.

اما آیا همه‌ی ماهی‌ها می‌خوابند؟ پاسخ منفی است. به نظر می‌رسد بسیاری از گونه‌های ماهی که در پهنه‌ی میانی اقیانوس زندگی می‌کنند و برای تنفس نیاز به حرکت دائمی دارند، هرگز متوقف نمی‌شوند. جریان مداوم آب روی آبشش‌های این ماهی‌ها برای استخراج اکسیژن حیاتی است و این سبک زندگی فرصتی برای بی‌حرکتی طولانی باقی نمی‌گذارد.

با وجود بیش از ۳۰ هزار گونه‌ی شناخته‌شده‌ی ماهی در جهان، رفتار خواب در کمتر از ده گونه مطالعه شده است. یعنی دانش ما هنوز در ابتدای راه شناخت دنیای اسرارآمیز خواب آبزیان است؛ دنیایی که نشان می‌دهد استراحت، نیازی بنیادین و باستانی برای حیات است.