30 مهر 1404 ساعت 16:33
روز شنبه مورخ 26 مهر سال جاری، پسوند دامنه‌های .host بدون هیچ اعلام قبلی فیلتر شد. اما این مسدودسازی چه تاثیری بر کسب‌وکارهای دیجیتال گذاشته است؟
با عنایت به آخرین اخبار داخلی، از عصر روز شنبه ساعت ۱۸:۰۵، پسوند دامنه اینترنتی .host به‌طور کامل فیلتر شد و دسترسی کاربران به وب‌سایت‌هایی که بر این بستر ثبت شده بودند، مختل گردید. در نخستین لحظات شرکت‌های میزبانی که از این پسوند در نشانی وب خود استفاده می‌کردند، تصور داشتند که این مشکل یک اقدام شخصی علیه آن‌هاست. گمان می‌رفت کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه تصمیم گرفته باشد به دلیل خاصی، یک یا چند شرکت خاص را تنبیه کند.
با گذشت کمتر از یک ساعت، این سوء‌برداشت تغییر کرد و واقعیت این موضوع آشکار شد؛ مشکل محدود به یک شرکت یا حتی چند برند خاص نبود، بلکه کل دامنه سطح بالا‌ی .host به‌طور سراسری تحت فیلتر قرار گرفته بود و تمامی کسب‌وکارها، وب‌سایت‌های خدماتی و ارائه‌دهندگان هاستینگ با تعطیلی ناگهانی کانال ارتباطی خود مواجه شدند.
فیلتر ناگهانی تمام دامنه‌های host و بحران در زیرساخت وب ایران
در عصر روز شنبه ۲۶ مهر، دسترسی به دامنه limoo.host ناگهان و بدون هیچ اعلام یا اخطار قبلی قطع شد و شاهد فیلتر دامنه‌های host. اینترنت بودیم. در پی این موضوع اسماعیل شریف، بنیان‌گذار شرکت میزبانی وب لیموهاست روز یک‌شنبه ۲۷ مهر در صفحه شخصی خود در پلتفرم ایکس (توییتر سابق) آن را افشا کرد.
این فیلترینگ ناگهانی در لحظه نخست، صرفاً به‌عنوان یک مشکل خاص برای دامنه لیموهاست به‌نظر می‌رسید، اما پیامدهای آن بسیار گسترده‌تر بود؛ تنها در این شرکت، بیش از ۷۰ هزار کسب‌وکار ایرانی که از خدمات میزبانی آن استفاده می‌کردند، ناگهان ارتباط خود را با زیرساخت سرویس‌دهنده از دست دادند. بخش مهمی از این مشتریان را فروشگاه‌های اینترنتی تشکیل می‌دادند که در این بازه، عملاً از چرخه معاملات و پشتیبانی کاربران خارج شدند. شریف توضیح داد که بعد از حدود یک ساعت پیگیری، مشخص شد موضوع از یک دامنه خاص فراتر رفته و کمیته فیلترینگ تصمیم به مسدودسازی کامل تمام دامنه‌های با پسوند .host گرفته است.
فیلتر دامنه‌های .host به سرعت واکنش منفی کاربران و فعالان حوزه دیجیتال را برانگیخت، چرا که هیچ نهاد رسمی حاضر به ارائه دلیل و شفاف‌سازی درباره چرایی این فیلترینگ سراسری نشد. به گفته شریف، پس از سه ساعت فیلتر برداشته شد و دسترسی به دامنه‌ها بازگشت، اما در همین مدت کوتاه هزاران کسب‌وکار حتی خارج از لیموهاست، دچار اختلال شدند. او در گفت‌وگویی با اشاره به نبود رویه شفاف در فرآیندهای فیلترینگ، این احتمال را مطرح کرد که کمیته مربوطه تصور کرده باشد یک دامنه با پسوند .host مرتکب تخلف شده و به جای مسدود کردن آن دامنه خاص، کل گروه دامنه‌های هم‌پسوند را فیلتر کرده باشد. اما نبود هرگونه اطلاع‌رسانی باعث شد این فرضیه‌ها در حد گمان باقی بمانند.
شریف اضافه کرد: «تشخیص این که مشکل از فیلتر شدن است بسیار دشوار بود. در ابتدا گمان کردیم شاید فقط سایت ما مسدود شده باشد، چرا که قبلاً هم پیش آمده بود برخی همکاران‌مان به دلیل فروش سرور مجازی تحت ادعای استفاده برای معاملات (ترید) فیلتر شوند. با این ذهنیت به سناریوهای مختلف فکر کردیم تا این که با سایر شرکت‌های هاستینگ صحبت کردیم و متوجه شدیم که این اتفاق برای همه افتاده و کل پسوند .host مسدود شده است.»
تکرار روند فیلترینگ پسوندهای سطح‌بالا در ایران
دامنه .host یکی از انواع دامنه‌های سطح‌بالا یا TLD محسوب می‌شود؛ همان‌طور که پسوندهای شناخته‌شده‌تر مانند .com و .net نیز در همین دسته قرار دارند. بررسی‌های اولیه پس از فیلترینگ اخیر نشان داده است که این اتفاق نخستین مورد مسدودسازی یک پسوند نیست، زیرا پیش‌تر نیز در سال ۱۴۰۱ دامنه .top به‌صورت کامل فیلتر شده و تا سه ماه بدون هیچ توضیح رسمی مسدود باقی مانده بود. این روند نشان می‌دهد که سازوکار فیلترینگ در کشور نه‌تنها شامل سایت‌ها یا محتواهای خاص، بلکه در برخی موارد کل پسوندهای دامنه را نیز هدف قرار می‌دهد.
در گفت‌وگویی با آرین اقبال، متخصص حوزه شبکه و زیرساخت‌های اینترنت، او توضیح داد: «در حال حاضر برخی پسوندهای خاص که چندان رایج نیستند، از جمله تعدادی از TLDهای تجاری و حتی بعضی GTLDها (دامنه‌های سطح‌بالا که در واقع پسوندهایی با وابستگی جغرافیایی یا ملی هستند)، در فهرست فیلتر قرار گرفته‌اند.» اقبال در تشریح تجربه شخصی خود می‌گوید بارها پیش آمده پیش از خرید دامنه، ابتدا بررسی کرده که آیا آن دامنه از پیش فیلتر شده است یا خیر. اما به‌محض انتقال مالکیت دامنه به او، حتی بدون آن‌که هیچ وب‌سایتی راه‌اندازی شود یا محتوایی نصب گردد، دامنه فوراً مسدود شده است.
این اتفاق به باور او نشانه‌ای از وجود یک سیستم خودکار فیلترینگ است؛ سامانه‌ای که به طور الگوریتمیک و مبتنی بر پیش‌فرض‌های خاص عمل می‌کند و بدون بررسی محتوای واقعی، تنها بر پایه نوع پسوند، تصمیم به مسدودسازی می‌گیرد. طبق فرض درونی این سیستم، اگر کاربر دامنه‌هایی با پسوندهای شناخته‌شده مانند .com، .ir یا .org خریداری کند، فرض غالب آن است که هدف او قانونی و در چارچوب فعالیت‌های عمومی است. اما در صورت انتخاب پسوندهای کمتر رایج همچون .tv، .host یا .top، سامانه فیلترینگ ممکن است آن را نشانه‌ای از اقدام مشکوک بداند.
دامنه‌های ارزان، قربانی فیلترینگ پرهزینه
این متخصص حوزه شبکه و زیرساخت‌های اینترنت تأکید می‌کند که بخش بزرگی از خریداران چنین دامنه‌هایی در حقیقت صرفاً به دنبال طرح‌های اقتصادی‌تر و کوتاه‌مدت‌تر هستند؛ بسیاری از توسعه‌دهندگان یا شرکت‌های کوچک از این پسوندهای ارزان‌تر برای نمایش نسخه آزمایشی محصولات، دریافت گواهی امنیتی SSL، یا آزمایش نرم‌افزاری و اپلیکیشن‌ها استفاده می‌کنند.
اقبال در ادامه به تبعات چنین رویه‌ای اشاره کرد و توضیح داد که فیلتر شدن یک TLD به جای یک سایت خاص، می‌تواند اثر زنجیره‌ای مخربی بر کل اکوسیستم کسب‌وکارهای آنلاین داشته باشد. افرادی که قصد دارند سایت شخصی یا دموی محصول خود را راه‌اندازی کنند، در برخورد اول با مانعی فنی و اقتصادی مواجه می‌شوند؛ زیرا اگر دامنه در سطح زیرساختی فیلتر شده باشد، هیچ راهی برای دسترسی واقعی یا اتصال سرور وجود ندارد. پیامد این اختلال اما از افراد کوچک فراتر می‌رود و به شرکت‌های بزرگ هاستینگ و تبلیغات دیجیتال نیز می‌رسد.
بسیاری از این شرکت‌ها که در برنامه‌های بازاریابی و کمپین‌های تبلیغاتی خود از دامنه‌های با پسوند .host استفاده کرده‌اند، با کاهش شدید ورودی کاربران، از دست رفتن بودجه‌های تبلیغاتی و ناکامی در اجرای کمپین‌های هم‌زمان با زمان پیک فروش مواجه می‌شوند. حتی در تعامل با پلتفرم‌های خارجی گوگل، توضیح این‌که یک دامنه قانونی چرا به‌طور کامل فیلتر شده، کاری دشوار و گاه ناممکن است. در این شرایط، هر ساعت قطعی معادل از دست رفتن موقعیت تبلیغاتی و اعتبار تجاری برند است، و خسارتی دوچندان به شرکت‌ها و توسعه‌دهندگان وارد می‌کند.
هیچ مجرای رسمی برای شکایت از فیلترینگ وجود ندارد
در فضای مدیریت اینترنت کشور، کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه رایانه‌ای عملاً همان نهادی است که امضای نهایی بر دستورالعمل‌های فیلترینگ را می‌زند و تصمیمات منجر به قطع دسترسی را اجرایی می‌کند. با این حال، بنا بر گفته کارشناسان شبکه، این کارگروه نه گزارش رسمی منتشر می‌کند و نه حتی علناً اعلام می‌کند که کدام سایت‌ها یا دامنه‌ها فیلتر شده‌اند. این سکوت و نبود اطلاع‌رسانی عمومی باعث می‌شود هیچ‌کس نداند که محدوده مسدودسازی نتیجه یک تصمیم حاکمیتی برنامه‌ریزی‌شده بوده یا براثر عواملی چون نفوذ هکری، اشتباه انسانی یا حتی حمله‌های باج‌افزاری اتفاق افتاده است.
آرین اقبال یادآور شد که پیش‌تر، کارگروه وب‌سایتی هرچند ناکارآمد داشت که امکان ارسال ایمیل یا ثبت فرم اعتراض فراهم می‌کرد، اما پس از هک آن سایت کل بستر ارتباطی حذف شد و امروز هیچ مجرای رسمی برای پرسش یا شکایت وجود ندارد؛ نه دیوان عدالت اداری و نه دیوان عالی کشور چنین پرونده‌هایی را برای رسیدگی به فیلترینگ ثبت نمی‌کنند.
فیلتر دامنه‌های host. هیچ توجیه فنی یا اقتصادی ندارد
سعید سوزنگر، کارشناس امنیت شبکه،با لحنی صریح به غیرمنطقی بودن مسدودسازی بخش‌هایی از اینترنت اشاره کرد. او می‌گوید هیچ دلیل فنی یا اقتصادی وجود ندارد که یک TLD تخصصی، مانند .host که بیشتر به کسب‌وکارهای ارائه‌دهنده سرویس و زیرساخت‌های دیجیتال وابسته است، ناگهان از دسترس خارج شود.
به عقیده وی، بسیاری از شرکت‌هایی که هاستینگ که سرور یا خدمات کلاود عرضه می‌کنند، سال‌ها سرمایه‌گذاری تجاری و تبلیغاتی خود را بر روی دامنه‌های .host بنا کرده‌اند. توقف این دامنه‌ها حتی برای چند ساعت، در عمل معادل تعطیلی ناگهانی کسب‌وکار آن‌هاست. سوزنگر این تصمیم را به حالتی تشبیه می‌کند که شهرداری بدون مقدمه درِ همه‌ی مراکز خرید تهران را با موانع بتنی ببندد یا مخابرات به‌یک‌باره خط ارتباطی هزاران شرکت را قطع کند.
به باور او، هرگونه قطع اتصال یا محدود کردن کانال‌های زیرساختی فعالیت اقتصادی، به‌ویژه آن‌هایی که به‌طور مستقیم با سرویس‌دهی به مشتریان وابسته‌اند، راهکاری معکوس و پرخطر است. در قلب این مشکل، همان نبود شفافیتی نهفته است که سال‌هاست در عملکرد کمیته فیلترینگ ادامه دارد. او در ادامه توضیح می‌دهد که در ایران تعداد سرویس‌دهندگان کلاود بزرگ شاید به ۵ تا ۱۰ شرکت برسد، اما ارائه‌دهندگان خدمات هاستینگ بسیار بیشتری وجود دارند.
به دلیل این‌که دامنه‌های .host بر خلاف بسیاری از دامنه‌های کوتاه و رایج مانند .com و .org به‌طور کامل رزرو نشده‌اند، امکان انتخاب نام‌های برندینگ کوتاه‌تر و مناسب‌تر فراهم می‌کنند و به‌همین دلیل به‌طور گسترده در میان کسب‌وکارها محبوب شده‌اند. انتخاب این پسوند برای شرکت‌ها باعث می‌شود تا نام دامنه کوتاه‌تر شده و هزینه ثبت آن نیز کمتر شود و هماهنگی بیشتری با حوزه فعالیت‌شان ایجاد می‌کند. همین ویژگی‌ها باعث شده تا در صورت فیلترینگ، ضربه ناگهانی آن بسیار شدید باشد.
تنها سه ساعت فیلتر دامنه‌های host باعث توقف بخشی وسیع از سرویس‌های آنلاین، اختلال در ارتباطات هزاران مشتری و تعلیق فعالیت پروژه‌هایی شد که دقیقه‌به‌دقیقه بر دسترسی پایدار متکی‌اند. این سه ساعت خاموشی هرچند موقت بود، ولی همچون موجی منفی در کل اکوسیستم دیجیتال کشور جاری شد. سرمایه و تلاش تیم‌ها معلق ماند و تمامی این خسارات در سکوت مطلق رخ داد، بدون آن‌که هیچ کمیته‌ای مسئولیت بپذیرد یا نهادی توضیحی ارائه دهد. نتیجه نهایی همان چیزی است که کارشناسان سال‌ها هشدار داده‌اند: «فقدان شفافیت و پاسخ‌گویی در فرآیندهای فیلترینگ، نه‌تنها اعتماد را فرسوده بلکه زیرساخت‌های اقتصادی دیجیتال را در برابر تصمیمات ناگهانی و بی‌منطق، کاملاً آسیب‌پذیر کرده است.»
source