در حالی که بسیاری از افراد برای تسکین سردرد به داروهای مسکن روی می‌آورند، پژوهش‌های جدید نشان می‌دهد که همین داروها می‌توانند عامل اصلی تداوم یا تشدید سردردها باشند. پدیده‌ای به نام «سردرد ناشی از مصرف بیش‌ازحد دارو» اکنون به‌عنوان یکی از دلایل شایع سردردهای مزمن شناخته می‌شود و آگاهی از آن می‌تواند مسیر درمان را تغییر دهد.
داروهای مسکن ممکن است عامل سردردهای شما باشند. اما دلیل آن چیست؟
این موضوع ممکن است متناقض به‌نظر برسد: قرص‌هایی که برای درمان سردرد مصرف می‌کنید، ممکن است خود باعث ادامه‌دار شدن آن شوند. «سردرد ناشی از مصرف بیش‌ازحد دارو» یک پدیده شناخته‌شده در پزشکی بوده و در صورت تشخیص، اغلب قابل درمان و برگشت‌پذیر است.
در بریتانیا، بیش از ۱۰ میلیون نفر به‌طور منظم دچار سردرد می‌شوند که این رقم حدود یک مورد از هر ۲۵ مراجعه به پزشک عمومی را شامل می‌شود. بیشتر سردردها بی‌خطر هستند و نشانه‌ای از مشکل جدی محسوب نمی‌شوند. اگرچه بسیاری از افراد نگران ابتلا به تومور مغزی هستند، اما کمتر از ۱٪ از کسانی که سردرد دارند، واقعاً به چنین بیماری‌ای مبتلا هستند. از آنجا که دلایل سردرد بسیار متنوع هستند، پزشکان عمومی باید مانند کارآگاه عمل کنند. بررسی دقیق سوابق پزشکی و انجام معاینه بالینی ضروری است و گاهی نیاز به ارجاع به متخصص وجود دارد.
چالش اصلی در تشخیص این است که آیا سردرد نشانه‌ای از یک بیماری زمینه‌ای جدی است یا خیر. با این حال، حتی سردردهای بی‌خطر نیز می‌توانند زندگی روزمره فرد را مختل کنند و نیازمند مراقبت مناسب باشند. روش درمان بسته به نوع سردرد متفاوت است؛ برای مثال، میگرن ممکن است با داروهای ضدتهوع یا بتابلوکرها درمان شود، در حالی که سردردهای مرتبط با اضطراب یا افسردگی ممکن است با حمایت روانی بهبود یابند. تغییرات سبک زندگی مانند اصلاح رژیم غذایی و ورزش نیز می‌تواند در مدیریت بسیاری از سردردهای مزمن مؤثر باشد.
با این حال، پزشکان اغلب با نوع دیگری از سردردهای مداوم مواجه می‌شوند که الگوی مشخصی دارند. بیماران گزارش می‌دهند که سردردهایشان پس از مصرف منظم داروهای مسکن به‌مدت سه ماه یا بیشتر آغاز شده یا شدت یافته است. این وضعیت ممکن است در افراد مبتلا به میگرن، سردردهای تنشی یا دردهای مزمن دیگر مانند کمردرد یا درد مفاصل رخ دهد. برخی از بیماران چند نوع دارو مصرف می‌کنند و به‌تدریج دفعات مصرف را افزایش می‌دهند و در نهایت در چرخه‌ای گرفتار می‌شوند که باعث بروز مشکلات می‌شود. تشخیص احتمالی در این موارد، «سردرد ناشی از مصرف بیش‌ازحد دارو» است. این وضعیت حدود ۱ تا ۲٪ از افراد را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و در زنان سه تا چهار برابر شایع‌تر است.
عامل اصلی اغلب خود داروهای مسکن هستند. داروهای مخدر مانند «کدئین» که برای درمان دردهای متوسط ناشی از آسیب‌دیدگی یا جراحی استفاده می‌شوند، فهرست بلندبالایی از عوارض از جمله یبوست، خواب‌آلودگی، تهوع، توهم و سردرد را به دنبال دارند. اما تنها داروهایِ مخدر قوی نیستند که می‌توانند باعث سردرد شوند، داروهای رایج مانند پاراستامول و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن نیز می‌توانند نقش داشته باشند (برخی داروها حتی ترکیبی از پاراستامول و مخدر هستند، مانند کوکودامول).
پاراستامول نسبت به داروهایی مانند کدئین، عوارض جانبی ساده‌تری دارد. این دارو اگر در محدوده مجاز روزانه مصرف گردد (که بسته به سن و وزن فرد متفاوت است) معمولاً دارویی ایمن و مؤثر محسوب می‌شود. همین ویژگی باعث شده که استفاده از آن بسیار رایج و دسترسی به آن آسان باشد. با این حال، مصرف بیش‌ازحد یا مکرر آن بسیار خطرناک بوده و منجر به عوارض جدی و گاهی کشنده مانند نارسایی کبد می‌شود. حتی با وجود عوارض جانبی کمتر، مطالعات نشان داده‌اند که مصرف منظم پاراستامول به‌تنهایی نیز می‌تواند در برخی افراد باعث سردردهای مزمن شود.
علاوه بر داروهای مسکن، داروهای دیگری نیز می‌توانند مشکل‌ساز باشند. مصرف بیش‌ازحد تریپتان‌ها (داروهایی برای توقف حملات میگرنی) نیز می‌تواند منجر به سردرد ناشی از مصرف بیش‌ازحد شود. اصطلاح «مصرف بیش‌ازحد» ممکن است این تصور را ایجاد کند که بیماران بیش از مقدار مجاز روزانه دارو مصرف می‌کنند، که البته در برخی موارد چنین است و خطرات خاص خود را دارد، اما در بسیاری از موارد، بیماران نه از دوز مجاز فراتر رفته‌اند و نه دارو را هر روز مصرف کرده‌اند.
در مورد پاراستامول یا NSAIDs، سردرد ناشی از مصرف بیش‌ازحد ممکن است در صورت مصرف دارو در ۱۵ روز یا بیشتر در ماه ایجاد شود. در مورد داروهای مخدر، این سردردها حتی با مصرف ۱۰ روز در ماه نیز ممکن است بروز کنند. به همین دلیل، اگر نیاز دارید که برای مدت طولانی از هر نوع داروی مسکن و حتی داروهای بدون نسخه، استفاده کنید، حتماً با پزشک مشورت نمایید. همه افراد دچار سردرد ناشی از مصرف بیش‌ازحد نمی‌شوند و به‌نظر می‌رسد که این خطر در افراد مختلف متفاوت باشد؛ بنابراین، حساسیت فردی نقش مهمی ایفا می‌کند.
آیا این سردردها قابل درمان هستند؟
درمان این نوع سردردها می‌تواند دشوار باشد. اغلب برای بیماران آسان نیست که تشخیص دهند دارویی که مصرف می‌کنند، خود عامل سردرد است. روش معمول درمان شامل کاهش تدریجی مصرف دارو تحت نظر پزشک و در نهایت قطع کامل آن است. این روند برای بیماران ممکن است غیرقابل‌تصور باشد، به‌ویژه چون انتظار دارند داروهایی مانند پاراستامول سردردشان را تسکین دهد. برخی نگران‌اند که با کاهش مصرف، دردشان تشدید شود و به همین دلیل، همکاری نزدیک با پزشک برای تأیید تشخیص، نظارت بر روند درمان و برنامه‌ریزی مراحل بعدی ضروری است.
اگر در ماه بیش از ۱۵ روز دچار سردرد می‌شوید، مراجعه به پزشک عمومی اهمیت دارد. گفت‌وگو درباره علائم می‌تواند به شناسایی دلایل زمینه‌ای کمک کند و الگوهای این علائم آزاردهنده را توضیح دهد. نگه‌داشتن دفترچه ثبت سردرد با یادداشت علائم و جزئیات روزانه نیز می‌تواند در تشخیص مؤثر باشد. اگرچه هنوز به‌طور کامل مشخص نیست که چرا برخی داروها، به‌ویژه داروهای مسکن، می‌توانند سردرد را تشدید کنند، اما آگاهی از این ارتباط شناخته‌شده و مراجعه به پزشک بسیار مهم است.
زمانی که بیماران مصرف داروهای خاص را به‌طور کامل قطع می‌کنند، تازه متوجه این حقیقت ناخوشایند می‌شوند، زیرا درد آن‌ها توسط همان داروهایی تغذیه می‌شده که به آن‌ها وابسته بودند.
source