به بیان ساده‌تر، این روش تلاش می‌کند فرآیند طبیعی بارش را کمی تسریع یا تشدید کند، نه اینکه از هیچ، باران بسازد. با وجود سازوکار آشکار، تشخیص اثر واقعی بارورسازی بسیار دشوار است. رفتار ابرها شدیداً متغیر است و مقایسه‌ی وضعیت «با بارورسازی» و «بدون بارورسازی» در شرایط واقعی تقریباً ناممکن است. اثرات این روش به‌سختی مشخص می‌شود، چون ابرها ذاتاً رفتار متفاوتی دارند. یعنی بعضی بارش دارند، بعضی ندارند.
در یک آزمایش حیاتی در سال ۲۰۱۴ در وایومینگ آمریکا، بارورسازی توانست بارش را ۵ تا ۱۵ درصد افزایش دهد که عددی چشمگیر است، اما برای نجات جان یک کشور خشک کافی نیست.
آیا بارورسازی می‌تواند مشکل خشکسالی ایران را حل کند؟
ایران اعلام کرده که در ۲۴ آبان در حوضه‌ی دریاچه‌ی ارومیه که حالا بخش بزرگی از آن به کویر نمکی تبدیل شده، عملیات بارورسازی انجام داده است. داده‌های دانشگاه کالیفرنیا ارواین نشان می‌دهد مناطق غربی دریاچه صبح روز بعد تا ۲٫۷ سانتی‌متر بارش دریافت کردند.
اما مسئله‌ی مهم این است: برای اینکه بارورسازی اثر داشته باشد، باید ابر مناسب، یعنی ابر پررطوبت نیز وجود داشته باشد. ایران به‌طور طبیعی از کمبود همین نوع ابر رنج می‌برد. خشک‌شدن دریاچه‌ها، تالاب‌ها و کاهش سطح آب‌ها، باعث شده است که رطوبت محلی کمتر از گذشته باشد و شکل‌گیری ابرهای مناسب دشوارتر شود.
با‌این‌حال، سامانه‌های بارشی گاه‌به‌گاه می‌توانند فرصت طلایی ایجاد کنند. برای مثال، سامانه‌ای از دریای سیاه پس از ورود به ایران، در ۲۵ آبان باعث سیلاب در بخش‌هایی از ایلام و کردستان شد.
مصاحبه با آرمین سروشیان
برای بررسی بیشتر ابعاد بحران آب ایران، به سراغ دکتر آرمین سروشیان، متخصص پژوهشگر، استاد برجسته و عضو هیئت علمی دانشگاه آریزونا در حوزه مهندسی شیمی و محیط‌زیست، تغییرات اقلیمی، هیدرولوژی و علوم جو رفتیم تا پاسخ طیف مختلفی از پرسش‌ها، از اثربخشی بارورسازی ابرها تا شایعات مربوط به ابردزدی و آینده بحران را دریابیم.
- رویدادهای آب‌وهوایی نامتعارف مانند سیل بی‌سابقه دبی در سال ۲۰۲۴ اغلب به‌اشتباه به بارورسازی ابرها نسبت داده می‌شوند. اما بارورسازی ابرها دقیقاً چیست و این فناوری تا چه حد می‌تواند در کاهش کم‌آبی ایران مؤثر باشد؟
دکتر سروشیان: بارورسازی ابرها روشی برای تزریق برخی ذرات آئروسل به داخل ابرها است تا روند تشکیل بارش را سرعت دهد. معمولاً برای این کار از یدید نقره (یا موادی مشابه، مانند یدید پتاسیم) در ابرهای سرد استفاده می‌شود؛ جایی که امکان تشکیل بلورهای یخ وجود دارد. بر اساس دانش فعلی، بارورسازی ابرها، درصورت موفقیت، می‌تواند میزان بارش را حدود ۵ تا ۱۵ درصد افزایش دهد. واضح است که برای موفقیت این روش، وجود ابر ضروری است و باید زیرساخت لازم (مانند هواپیما) برای تزریق عوامل بارورسازی در دسترس باشد.
بارورسازی ابرها عامل وقوع سیل‌های بزرگ نیست و نمی‌تواند به‌تنهایی بارش ایجاد کند تا بحران آب یک کشور را حل کند. با‌این‌حال، در برخی شرایط می‌تواند مقدار اندکی بارش اضافی تولید کند؛ البته به شرطی که زیرساخت انجام این عملیات از قبل فراهم باشد.
- یکی از شایعات رایج این است که «ابرها دزدیده شده‌اند» و همین باعث کاهش بارش شده است. آیا دستکاری اقلیم در چنین مقیاسی از نظر علمی امکان‌پذیر است؟
دکتر سروشیان: تا جایی که من اطلاع دارم، «دزدیدن ابرها» فقط یک شایعه است. امکان ندارد با دستکاری برخی اجزای جو در یک منطقه، بارش را در یک منطقه پائین‌دست به‌طور کامل متوقف کرد. تشکیل ابر و بارش حاصل مجموعه‌ای از عوامل در جوی بسیار پویا است؛ از جمله تغییرات دما، نوسانات فشار، فاصله از منابع رطوبت، و الگوهای چرخش هوا به‌ویژه در نزدیکی ویژگی‌های جغرافیایی مانند کوهستان.
دستکاری اقلیم برای توقف بارش امکان‌پذیر نیست
نباید فراموش کرد حتی ثابت‌کردن اینکه بارورسازی ابرها در یک منطقه واقعاً مؤثر بوده، بسیار دشوار است؛ زیرا مشخص نیست بارش رخ‌داده ناشی از مداخله انسان بوده یا همان بارشی که در هر صورت به‌طور طبیعی رخ می‌داد.
- از ابتدای امسال، مقام‌های ایرانی بارها هشدار داده‌اند که مخازن تأمین‌کننده آب تهران در آستانه شرایط بحرانی قرار دارند و ممکن است «روز صفر» فرا برسد. آیا هنوز می‌توان از روز صفر جلوگیری کرد؟ شهرهایی مانند کیپ‌تاون چه تجربه‌ای برای ایران دارند؟
دکتر سروشیان: پیش از هر چیز، امیدواریم طبیعت در این فصل بارندگی که معمولاً از اکتبر آغاز می‌شود و تا مه ادامه دارد، مهربان‌تر باشد. پرونده کیپ‌تاون درس‌های مهمی برای آینده دارد. در مواجهه با بدترین سناریو، آن‌ها مجموعه‌ای از اقدام‌ها را اجرا کردند: صرفه‌جویی گسترده در مصرف آب، اطلاع‌رسانی عمومی و افزایش آگاهی از روش‌های کاهش مصرف.
- برخی معتقدند ایران می‌تواند با استفاده گسترده از آب‌شیرین‌کن‌های آب دریا، مشابه کشورهای حاشیه خلیج فارس، بحران کم‌آبی را حل کند. اما با توجه به شرایط اقلیمی، جغرافیایی و اقتصادی ایران، آیا این راهکار واقع‌بینانه است؟
دکتر سروشیان: این پرسش مهمی است. آب‌شیرین‌کن‌های آب دریا قطعاً یک گزینه هستند و در بسیاری مناطق استفاده می‌شوند، از جمله در جنوب کالیفرنیا که بخشی از آب شهر سن‌دیگو را تأمین می‌کنند. با‌این‌حال، اجرای چنین پروژه‌هایی به زیرساخت عظیم و سال‌ها زمان نیاز دارد.
- بحران آب در ایران به معضلی پیچیده و چندبُعدی تبدیل شده که پیامدهای گسترده‌ای دارد؛ از فرونشست بی‌سابقه زمین در بسیاری استان‌ها تا خطر بروز ناآرامی‌های اجتماعی. مسیر آینده این بحران را چطور ارزیابی می‌کنید؟
دکتر سروشیان: آنچه می‌توانم با اطمینان بگویم، این است که چنین بحرانی یک چالش میان‌رشته‌ای است و باید گروه‌های مختلفی از متخصصان واجدصلاحیت با یکدیگر همکاری کنند تا ضمن ترسیم مسیر آینده، به بهترین شکل برای فشارهای احتمالی بر منابع آب آماده شوند.
برهم‌کنش ذرات و ابرها هنوز یکی از بزرگ‌ترین ابهام‌ها در درک واکنش اقلیم به فعالیت‌های انسانی است و اکنون پژوهش‌های گسترده‌ای برای شبیه‌سازی دقیق الگوهای زمانی و مکانی پوشش ابری و بارش در حال انجام است.
بحران آب در ایران، حالا مرحله‌ی از هشدار فراتر رفته و تبدیل به واقعیتی انکارناپذیر شده است؛ از سدهای خشک و فرونشست زمین گرفته تا تهدید تخلیه تهران، نشانه‌های کمبود منابع آبی روزبه‌روز شدیدتر می‌شوند. بارورسازی ابرها شاید بتواند چند قطره امید به سامانه‌های بارشی اضافه کند، اما حل بحران نیازمند مدیریت اصولی، زیرساخت‌های قدرتمند و آگاهی عمومی است. تجربه‌ی شهرهایی مانند کیپ‌تاون نشان می‌دهد مقابله با کم‌آبی نه معجزه‌ی علمی، بلکه نتیجه‌ی برنامه‌ریزی هوشمند، صرفه‌جویی و سیاست‌گذاری واقعی است؛ در غیر این صورت، حتی باران‌های نادر هم نمی‌توانند از بحران پیشگیری کنند.
source