وقتی دشمن فرشته نجات می‌شود؛ چرا کرگدن‌ها به پرندگان خون‌خوار سواری می‌دهند؟

تصویر یک کرگدن عظیم‌الجثه که با آرامش در ساوانا قدم می‌زند، اغلب با حضور یک پرنده‌ی کوچک و پرجنب‌وجوش روی پشتش کامل می‌شود. برای سال‌ها، این صحنه نماد دوستی ساده و بی‌دردسری در طبیعت بود: پرنده کنه‌ها را می‌خورد و کرگدن از شر انگل‌ها خلاص می‌شود. اما حقیقت، داستانی بسیار پیچیده‌تر، تاریک‌تر و البته هوشمندانه‌تر را روایت می‌کند؛ قصه‌ی یک اتحاد خونین که در آن مرز میان دوستی و خیانت به باریکی تار مو است.

پرنده‌ی کوچکی که روی کرگدن‌ها می‌نشیند، کنه‌خوار نوک‌قرمز یا گاوبان نوک‌سرخ (Buphagus erythrorynchus) نام دارد و تنها مهمان کرگدن‌ها نیست. این پرنده روی پشت زرافه‌ها، اسب‌های آبی و بوفالوها نیز دیده می‌شود. اما رابطه‌اش با کرگدن، به‌ویژه کرگدن سیاه، منحصربه‌فرد است.

در زبان سواحیلی، به گونه‌ی نوک‌قرمز پرنده «Askari wa kifaru» می‌گویند که به معنای نگهبان کرگدن است، نامی که تا همین چند سال پیش، دانشمندان آن را بیشتر افسانه‌‌ای محلی می‌دانستند تا واقعیتی علمی.

اینجا بود که معمای اصلی شکل گرفت: چرا یک غول زره‌پوش با پوستی به کلفتی یک کتاب، حضور چنین موجود آزاردهنده‌ای را تحمل می‌کند؟ پاسخ این معما، ارزش واقعی این پرندگان را آشکار کرد.

کرگدن‌های سیاه، با تمام عظمتشان، یک نقطه‌ضعف مرگبار دارند: بینایی‌شان فاجعه‌بار است. آن‌ها دنیا را بیشتر با حس بویایی شگفت‌انگیز و شنوایی خوبشان درک می‌کنند، اما چشم‌هایشان تقریبا بی‌فایده است. مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۰ منتشر شد، پرده از راز این شراکت عجیب برداشت. تیمی از دانشمندان به رهبری دکتر روآن پلاتز، اکولوژیست رفتارشناس، دریافتند که کنه‌خوارها در واقع «چشم‌های اجاره‌ای» کرگدن‌ها هستند.

به‌نقل‌از آی‌اف‌ال‌ساینس، دکتر پلاتز می‌گوید: «کرگدن‌های سیاه عملاً نابینا هستند. اگر باد به نفع شما بوزد، می‌توانید خیلی راحت به آن‌ها نزدیک شوید بدون اینکه متوجه حضورتان شوند.»