امروز 14 آبان، خطوط سفید و باریکی در آسمان شهرهای ایران دیده شد؛ پدیده‌ای که برخلاف ظاهر عجیبش، حاصل واکنش علمی بخار موتور هواپیما با هوای سرد جو است.
صبح امروز، آسمان بسیاری از شهرهای ایران صحنه منظره‌ای متفاوت بود؛ خطوط سفید و باریکی که در پهنه آبی آسمان کشیده شده بودند و توجه بسیاری از شهروندان را جلب کردند.
ماجرای خط‌های ابری آسمان ایران چیست؟
این خطوط که گاه با ابرهای طبیعی اشتباه گرفته می‌شوند، در حقیقت پدیده‌ای علمی به نام «ابرهای خطی» یا Contrail هستند؛ اثری از عبور هواپیماها در لایه‌های بالای جو. اما دلیل مشاهده گسترده آن‌ها در ارتفاع پایین‌تر امروز چه بود؟
ابرهای خطی چه هستند؟
ابرهای خطی در واقع نوعی ابر مصنوعی‌اند که در پی فعالیت موتورهای جت هواپیما شکل می‌گیرند. وقتی یک هواپیما در ارتفاع بالا پرواز می‌کند، بخار آب و دی‌اکسیدکربن حاصل از سوخت موتور در تماس با هوای بسیار سرد آن ناحیه قرار می‌گیرد.
دمای هوا در این ارتفاع‌ها معمولاً بین منفی ۴۰ تا منفی ۶۰ درجه سانتی‌گراد است. برخورد بخار داغ خروجی با چنین هوایی، باعث می‌شود قطرات آب به سرعت یخ بزنند و به شکل بلورهای یخ درآیند. این بلورها همان نوارهای سفید و کشیده‌ای هستند که به‌صورت خطوطی در آسمان دیده می‌شوند.
چرا امروز این پدیده در ارتفاع پایین دیده شد؟
به گفته صادق ضیاییان، مدیر مرکز پیش‌بینی هواشناسی کشور، مشاهده گسترده این ابرها در روز چهارشنبه ۱۴ آبان، به دلیل ترکیب چند عامل جوی خاص رخ داده است.
او توضیح می‌دهد که افزایش دمای هوا در لایه‌های میانی جو، وجود آلودگی و سکون هوا (نبود باد مؤثر) باعث شد که بخار خروجی هواپیماها در ارتفاعی پایین‌تر از حد معمول نیز متراکم و به شکل یخ درآید.
در شرایط عادی، چنین خطوطی تنها در ارتفاع ۸ تا ۱۲ کیلومتری سطح زمین شکل می‌گیرند، اما امروز به دلیل وضعیت خاص جو، این پدیده حتی در ارتفاع پایین‌تر هم قابل مشاهده بود.
ماندگاری و تحول ابرهای خطی
ضیاییان در ادامه توضیح می‌دهد که عمر این ابرها از چند دقیقه تا چند ساعت متفاوت است و این تفاوت به رطوبت و دمای هوای اطراف بستگی دارد.
اگر رطوبت نسبی در ارتفاع بالا زیاد باشد، بلورهای یخ مدت طولانی‌تری در آسمان باقی می‌مانند و ممکن است به‌تدریج به ابرهای «سیروس» گسترده تبدیل شوند؛ ابرهایی نازک و کشیده که در نوارهای پهن دیده می‌شوند.
در مقابل، اگر هوا خشک باشد، بلورهای یخ به‌سرعت تبخیر می‌شوند و خطوط در مدت کوتاهی از بین می‌روند. جهت و سرعت باد نیز در پراکندگی و شکل نهایی این ابرها نقش دارد؛ بادهای آرام باعث ماندگاری خطوط مستقیم می‌شوند، در حالی که بادهای تند، آن‌ها را به شکل نوارهای موج‌دار درمی‌آورند.
آیا همه هواپیماها ابر خطی تولید می‌کنند؟
پاسخ منفی است. همان‌طور که ضیاییان اشاره می‌کند، تنها در شرایط خاص دمایی و رطوبتی است که بخار آب موجود در گازهای خروجی به یخ تبدیل می‌شود.
در پروازهایی که در هوای خشک یا در ارتفاع پایین انجام می‌شوند، ابرهای خطی یا شکل نمی‌گیرند یا خیلی زود محو می‌شوند. بنابراین، دیدن این پدیده به معنای وقوع تغییرات غیرعادی یا خطرناک در جو نیست، بلکه نشانه وجود شرایط فیزیکی ویژه در لایه‌های بالایی هواست.
نقش آلودگی و شرایط فعلی هوا
یکی از دلایل اصلی دیده شدن گسترده ابرهای خطی در آسمان امروز ایران، نبود باد و افزایش ذرات معلق در هوا بوده است.
در شرایط آلودگی بالا، ذرات گردوغبار موجود در جو می‌توانند به عنوان هسته‌های تراکم عمل کنند و باعث شوند بخار خروجی هواپیما سریع‌تر متراکم شود. همین امر موجب می‌شود این خطوط در ارتفاع کمتر از حالت عادی شکل بگیرند و دیرتر هم از بین بروند.
آیا این پدیده خطری برای محیط زیست دارد؟
به طور کلی، ابرهای خطی تهدید مستقیم و فوری برای محیط زیست ندارند، اما مطالعات جهانی نشان داده‌اند که افزایش حجم این ابرها در مسیرهای پررفت‌وآمد هوایی می‌تواند در درازمدت بر توازن گرمایی جو تأثیر بگذارد.
بلورهای یخ موجود در این ابرها می‌توانند بخشی از انرژی حرارتی زمین را بازتاب دهند یا در خود نگه دارند و به شکل جزئی بر دمای سطح زمین اثر بگذارند.
نتیجه‌گیری
پدیده ابرهای خطی امروز نه نشانه‌ای از فعالیت‌های غیرعادی است و نه جای نگرانی دارد، بلکه نتیجه واکنش طبیعی بخار داغ موتور هواپیما با هوای سرد و مرطوب لایه‌های بالای جو است.
آنچه باعث خاص بودن امروز شد، ترکیب غیرمعمول دما، آلودگی و سکون هوا بود که این ابرها را در ارتفاعی پایین‌تر قابل مشاهده کرد.
به بیان دیگر، خطوط سفید آسمان نه ابرهای عجیب‌اند و نه پدیده‌ای خطرناک؛ بلکه یادآور ارتباط پیچیده میان فناوری انسان و رفتار طبیعی جو زمین هستند.
source