ماه آرام و بی‌صدا درحال دور شدن از زمین است

در این رقص آرام گرانش، زمین و ماه هر دو در حال تغییرند اما هماهنگ نیستند.

شواهد باستانی از سنگ‌ها

چگونه می‌توانیم سرعت این جدایی کیهانی را بدانیم، در حالی که هیچ‌کس شاهد نخستین جزر و مدها نبوده است؟ پاسخ‌ها در سنگ‌ها نهفته‌اند. در ماسه‌سنگ‌های گروه مودیز در آفریقای جنوبی، که بیش از ۳.۲ میلیارد سال پیش شکل گرفته‌اند، زمین‌شناسان الگوهای جزر و مد باستانی را در لایه‌های گل و ماسه یافتند. با تحلیل این نشانه‌ها و به‌کارگیری قوانین حرکت کپلر، دانشمندان توانستند تصویری از سامانه زمین-ماه در آن دوران بازسازی کنند.

نتایج شگفت‌آور بود: در آن زمان، ماه ۳۰ درصد نزدیک‌تر به زمین بود و زمین آن‌قدر سریع می‌چرخید که هر سال شامل ۷۰۰ روز کوتاه ۱۳ ساعته بود. این سنگ‌ها داستان دنیایی پرشتاب را بازگو می‌کنند، زمین جوان و پویا زیر کره ماه عظیم که نیمی از آسمان را می‌پوشاند.

با گذر زمان، جزر و مد انرژی چرخشی زمین را به مدار ماه منتقل کرد. ماه آرام‌آرام دور شد، چرخش زمین کندتر گردید و طول روزها به تدریج افزایش یافت، هر بار تنها یک ثانیه‌ی ناچیز.

“Future Science” نیز نوشت:

ماه در حال دور شدن از ماست!

ماه آرام‌آرام از زمین فاصله می‌گیرد؛ شاید نتوانی آن را ببینی، اما این واقعیت دارد اتفاق می‌افتد.

فرار آرام ماه

امروزه ماه حدود ۳۸۴٬۴۰۰ کیلومتر از زمین فاصله دارد. مسیر حرکتش تقریبا دایره‌ای است، اما هر ماه کمی کشیده یا فشرده می‌شود، در نتیجه، فاصله ماه از زمین بین نزدیک‌ترین و دورترین نقاط حدود ۲۰٬۰۰۰ کیلومتر تغییر می‌کند.

این نوسان کوچک باعث پدیده ابرماه (supermoons) می‌شود، زمانی که ماه کامل کمی بزرگ‌تر و درخشان‌تر دیده می‌شود.

اما در مقیاس زمان کیهانی، مسیر ماه کاملاً روشن است: همیشه در حال دور شدن از زمین. دانشمندان می‌گویند اگر هیچ عامل دیگری دخالت نکند، ماه به دور شدن ادامه می‌دهد تا چرخش زمین آن‌قدر کند شود که هر دو همیشه یک سمت خود را به دیگری نشان دهند. ماه الان همین‌طور است، به همین دلیل همیشه یک طرف آن را می‌بینیم. در آینده بسیار دور، زمین هم همین‌طور خواهد شد؛ یک نیمه همیشه به ماه نگاه می‌کند و نیمه دیگر در تاریکی کامل باقی می‌ماند.

این تعادل کیهانی حدود ۵۰ میلیارد سال دیگر رخ می‌دهد، اما زمین تا آن زمان زنده نخواهد بود. حدود ۵ میلیارد سال دیگر، خورشید به غول سرخ تبدیل می‌شود و عطارد، زهره و احتمالاً زمین و ماه را خواهد بلعید.

ماه برای همیشه از کنار زمین نخواهد رفت؛ روزی همراه سیاره‌اش در شعله‌های خورشید بلعیده خواهد شد.

باز آلدرین (Buzz Aldrin)، فضانورد آمریکایی و دومین انسانی که روی ماه قدم گذاشت، در توییتی نوشت:

خب، رسمی شد، ناسا می‌گوید زمین حالا دو ماه دارد (به نوعی). در واقع، این یک شبه ماه (quasi-moon) است، یک سیارک کوچک به نام “۲۰۲۵ PN7” که سال‌هاست هماهنگ با ما در مدار می‌چرخد. یک ماه خودش به اندازه کافی خاص بود، اما دو تا؟ این چیزی است که آدم را خوشحال می‌کند.

همسفر موقتی زمین

با این حال، ماه همیشه در آسمان زمین تنها نیست. گاهی اجسام کوچک آسمانی وارد مدار زمین می‌شوند و برای مدتی کوتاه همراه ما می‌مانند به این اجسام شبه ماه گفته می‌شود. در سال ۲۰۲۵، اخترشناسان چنین جرمی را کشف کردند: سیارکی به نام “۲۰۲۵ PN7″، فقط ۳۰ متر عرض دارد و حرکتش تقریباً با زمین هماهنگ است. از نگاه ما، انگار به دور زمین می‌چرخد، اما در واقع، تنها به طور موقت با زمین هماهنگ شده و برای مدتی کوتاه در کنار آن حرکت می‌کند.

PN7 تا سال ۲۰۸۳ در نزدیکی زمین خواهد بود و سپس دوباره به فضای دوردست بازمی‌گردد. اخترشناسان تنها چند شبه ماه از این نوع را شناسایی کرده‌اند. یکی از آن‌ها، “Kamo‘oalewa”، نزدیک به ۳۰۰ سال همراه زمین خواهد ماند و بعد خواهد رفت. این قمرهای موقت نشان می‌دهند که فضا هیچ‌گاه خالی نخواهد ماند و پر است از اجرام گذرا که گاهی برای مدتی کوتاه در مدار ما گرفتار می‌شوند.

نیل دگراس تایسون در توییتی دیگر اعلام کرد:

نگران نباشید، ماه از نزدیک به ۴.۵ میلیارد سال پیش، کمی بعد از شکل‌گیری منظومه شمسی، آرام‌آرام از زمین فاصله می‌گیرد.

در آن زمان، ماه بسیار نزدیک و چشمگیر بود: هر ۸ ساعت یک‌بار به دور زمین می‌چرخید، ۲۰ برابر به ما نزدیک‌تر بود، در آسمان ۴۰۰ برابر بزرگ‌تر دیده می‌شد و جزر و مدها را ۸۰۰۰ برابر قوی‌تر از امروز ایجاد می‌کرد.

چرا زمین ماه دوم ندارد

آیا زمین می‌تواند قمر دائمی دیگری داشته باشد؟ پاسخ کوتاه: تقریباً غیرممکن است. برای اینکه جسمی به یک ماه واقعی تبدیل شود، باید به‌طور پایدار تحت تأثیر گرانش زمین حرکت کند و توسط خورشید از مدار خارج نشود. این تعادل بسیار حساس است و حضور ماه کنونی شرایط را پیچیده‌تر می‌کند. هر جسم بزرگ تازه وارد یا توسط کشش ماه ناپایدار می‌شود یا توسط چرخش زمین از مدار خود منحرف می‌شود یا به زمین برخورد می‌کند، یا و آن دور می‌شود.

حتی اگر زمین به‌نحوی موفق شود یک قمر دیگر به اندازه ماه به دام بیندازد، اثرات آن می‌تواند فاجعه‌بار باشد. تعامل گرانشی میان دو قمر باعث آشفتگی جزر و مدها می‌شود؛ جریان آب دریاها دیگر نظم گذشته را نخواهد داشت و خطوط ساحلی ممکن است به‌طور مداوم تغییر کنند. دامنه جزر و مد، یعنی اختلاف سطح آب در هنگام جزر و مد، می‌تواند تا دو برابر شود و این تغییر شدید، زندگی و اکوسیستم‌هایی که به چرخه دقیق ماه وابسته‌اند، مانند مرجان‌ها یا گونه‌های ساحلی، را تهدید می‌کند.

شب‌ها دیگر ریتم قابل پیش‌بینی نخواهند داشت؛ قمرهای دوقلو ممکن است گاه هم‌زمان طلوع کنند و گاه از هم جدا شوند، سایه‌هایشان روی اقیانوس‌ها با یکدیگر تداخل کند و منظره‌ای زیبا اما ناپایدار ایجاد شود. در مجموع، چنین شرایطی اگرچه از نظر بصری چشم‌نواز باشد، اما از نظر علمی و زیست‌محیطی، می‌توان آن را آخرالزمانی توصیف کرد.

آینده کیهانی

پس آیا زمین روزی قمرش را از دست خواهد داد؟ به نوعی، این اتفاق از همین حالا در حال رخ دادن است. هر سال، ماه کمی از زمین دورتر می‌شود. در صد میلیون سال آینده، روزهای زمین چند ثانیه طولانی‌تر خواهند شد. در یک میلیارد سال بعد، اقیانوس‌ها ممکن است به‌خاطر گرمای خورشید تبخیر شوند و جزر و مد به کلی متوقف شود. در این زمان، ماه همچنان آرام و پیوسته از زمین دور می‌شود، همراهی که کم‌کم ناپدید می‌شود.

با این حال، حتی وقتی ماه آرام آرام از زمین دور می‌شود، هم از طریق گرانش و هم از طریق تاریخچه‌اش پیوند خود را با ما حفظ خواهد کرد. ماه باعث شد زمین با ثبات بچرخد، محورش ثابت بماند و احتمالاً با کاهش نوسانات اقلیمی، شرایط لازم برای پیدایش و ادامه حیات در زمین را فراهم کرده است. بدون ماه، زمین احتمالاً جهانی ناپایدار و طوفانی می‌بود، غیرقابل سکونت و بی‌نظم.

نگاهی دوباره به ماه

دفعه بعد که زیر نور ماه کامل ایستادی، به یاد داشته باش: ماه ثابت نیست. آرام، بی‌صدا و پیوسته از ما دور می‌شود. هر تابش نور بر آب و هر موج کوچک، بخشی از انرژی مشترک زمین و ماه را با خود می‌برد. حتی زمانی که انسان دیگر وجود نخواهد داشت و زمین به غبار ستاره‌ای تبدیل شود، این حرکت ادامه خواهد داشت تا زمانی که خورشید آخرین پیوند میان زمین و ماه را برای همیشه از بین ببرد.

در تاریکی بی‌کران فضا، زمین و ماه مانند دو رقصنده‌اند که به پایان همراهی خود نزدیک می‌شوند، هنوز در مدار هم می‌چرخند، اما هر بار کمی از هم دورتر می‌شوند.