خواص سیاه‌دانه برای لاغری؛ کاهش چربی خون با دانه‌های معجزه‌گر

1

یک قاشق چای‌خوری سیاه‌دانه فقط چاشنی غذا نیست. یک مطالعه بالینی جدید در ژاپن نشان داد مصرف روزانه سیاه‌دانه می‌تواند چربی‌های ناسالم خون را کاهش دهد؛ عاملی مهم که با کاهش خطر بیماری‌های قلبی ارتباط دارد.

در این پژوهش، گروهی از افراد دارای اضافه‌وزن به مدت هشت هفته سیاه‌دانه آسیاب‌شده مصرف کردند. نتایج نشان داد الگوی چربی خون آن‌ها نسبت به گروه کنترل به سمت وضعیت سالم‌تر تغییر کرده بود. این شامل کاهش چربی‌های مضر و افزایش مقدار کلسترول محافظتی بود.

چرا چربی اضافه در خون اهمیت دارد؟

امروزه تعداد بیشتری از مردم در سراسر جهان با چاقی و مشکلات مرتبط با آن مانند دیس‌لیپیدمی زندگی می‌کنند؛ یعنی شرایطی که سطح چربی خون بیش از حد بالا یا نامتعادل است.

چاقی بزرگسالان از سال ۱۹۹۰ تاکنون بیش از دو برابر شده؛ موضوعی که اکنون یکی از عوامل اصلی بروز حمله قلبی و سکته مغزی محسوب می‌شود. این یافته‌ها بخشی از یک گزارش جهانی جامع در حوزه سلامت هستند.

این تحقیق توسط آکیو کوجیما-یواسا، دانشیار دانشگاه شهری اوساکا (OMU)، هدایت شده است. تمرکز اصلی پژوهش او بررسی تأثیر مواد غذایی روزمره بر متابولیسم چربی و سلامت متابولیک بلندمدت بدن است.

در شرایط پزشکی، معمولاً توجه زیادی به کلسترول LDL می‌شود، زیرا می‌تواند در دیواره رگ‌ها تجمع پیدا کند. در مقابل، کلسترول HDL نقش محافظتی دارد و چربی‌های اضافه را به کبد منتقل می‌کند. بنابراین تغییر نسبت این دو نوع چربی می‌تواند خطر گرفتگی عروق را در طول زمان کاهش دهد.

علاقه به «خوراکی‌های عملکردی» در جهان به‌طور مداوم افزایش یافته است؛ یعنی مواد غذایی که بیشتر به دلیل اثرات سلامتی مصرف می‌شوند نه فقط طعم.

اگر ادویه‌ای ساده مانند سیاه‌دانه بتواند چربی خون را متعادل‌تر کند، می‌تواند به عنوان یک ابزار کمکی در کنار ورزش، داروها و اصلاح رژیم غذایی عمل کند.

آزمایش چه چیزی را بررسی کرد؟

سیاه‌دانه از گیاه گل‌دار Nigella sativa به دست می‌آید. این دانه‌ها معمولاً روی نان پاشیده می‌شوند یا در انواع غذاهای معطر استفاده می‌شوند.

در طب سنتی آسیا، خاورمیانه و شمال آفریقا، سیاه‌دانه برای درمان مشکلات گوارشی، التهاب و تقویت عمومی بدن استفاده می‌شده است.

در این پژوهش جدید، ۴۲ فرد مبتلا به اضافه‌وزن یا چاقی و کلسترول بالا به‌طور تصادفی به دو گروه تقسیم شدند: گروه مصرف‌کننده سیاه‌دانه و گروه کنترل.

گروه اول روزانه ۵ گرم سیاه‌دانه آسیاب‌شده (حدود یک قاشق غذاخوری سطح‌دار) را همراه غذا مصرف کردند. گروه کنترل رژیم معمول خود را ادامه داد.

پس از هشت هفته، گروه سیاه‌دانه کاهش در کلسترول کل، LDL و تری‌گلیسیرید را تجربه کرد. همچنین مقدار HDL کمی افزایش یافت. امتیاز اشتها تغییری نکرد؛ پس نتایج ناشی از کاهش مصرف غذا نبود.

«این پژوهش نشان می‌دهد سیاه‌دانه می‌تواند یک غذای عملکردی مؤثر برای پیشگیری از چاقی و بیماری‌های مرتبط با سبک زندگی باشد. دیدن اثرات معنی‌دار سیاه‌دانه بر کاهش چربی خون در یک آزمایش انسانی واقعاً دلگرم‌کننده بود.» — کوجیما-یواسا

سیاه‌دانه و سلول‌های چربی

برای درک بهتر مکانیسم اثر، تیم تحقیقاتی سراغ سلول‌های پیش‌ساز چربی در موش‌ها رفت؛ سلول‌هایی که ۳T3 L1 نام دارند. این سلول‌ها مسئول فرآیند آدیپوژنز هستند؛ یعنی تبدیل سلول‌های اولیه به سلول‌های چربی بالغ.

وقتی این سلول‌ها در محیط حاوی عصاره سیاه‌دانه قرار گرفتند، مقدار چربی ذخیره‌شده در آن‌ها به طور قابل‌توجهی کاهش یافت؛ به‌ویژه در دوزهای بالاتر.

درون سلول‌ها، میزان فعالیت آنزیم GPDH که در ساخت چربی ذخیره‌شده نقش دارد، پس از تماس با عصاره کاهش پیدا کرد. این نتیجه با کاهش تجمع چربی همخوانی داشت.

مقابله با چربی و پیشگیری از آن

پژوهشگران همچنین میزان سه فاکتور مهم تنظیم‌کننده تکامل سلول‌های چربی (CEBP beta، CEBP alpha، PPAR gamma) را بررسی کردند. سطح هر سه فاکتور بعد از دریافت عصاره سیاه‌دانه کاهش یافت.

مجموع این نتایج نشان می‌دهد سیاه‌دانه فقط روی چربی خون اثر نمی‌گذارد؛ بلکه روند تبدیل سلول‌های پیش‌ساز به سلول‌های چربی بزرگ را نیز کند می‌کند.

بررسی نتایج مطالعات گذشته

سال‌ها پیش، محققان با بررسی بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ و مصرف کپسول‌های روغن سیاه‌دانه نتایجی مشابه مشاهده کردند؛ کاهش LDL و تری‌گلیسیرید بدون اثر منفی بر HDL یا حساسیت به انسولین.

در یک فراتحلیل بزرگ‌تر که شامل ۱۷ آزمایش تصادفی‌سازی‌شده بود، مشخص شد مکمل‌های حاصل از سیاه‌دانه می‌توانند به‌طور متوسط کلسترول کل، LDL و تری‌گلیسیرید را کاهش دهند. تغییرات در HDL کمتر و متفاوت‌تر بود.

مکملی در کنار درمان‌های کلسترول

در یک بررسی جامع‌تر که آزمایش‌های بیشتری را شامل می‌شد، مشخص شد سیاه‌دانه (به شکل پودر، روغن یا کپسول) در کاهش چربی خون مؤثر است و می‌تواند مکمل درمان‌های استاندارد باشد.

اگرچه سیاه‌دانه معمولاً تغییرات بسیار بزرگ ایجاد نمی‌کند، اما الگوی تکرارشونده فواید کوچک و مطمئن آن، یافته‌های جدید دانشگاه اوساکا را قابل‌اعتمادتر می‌کند.

محدودیت‌های پژوهش جدید

این مطالعه کوتاه‌مدت بود و تعداد کمی شرکت‌کننده داشت. همه افراد از نظر وزن و چربی خون وضعیتی مشابه داشتند. بنابراین نتایج ممکن است برای افراد با وزن طبیعی یا چربی خون سالم قابل تعمیم نباشد.

با این حال، هیچ عارضه جانبی جدی گزارش نشد و آزمایش‌های خون در محدوده سالم باقی ماندند.

چشم‌انداز آینده پژوهش

افرادی که داروهایی مانند استاتین مصرف می‌کنند نباید این درمان‌ها را با سیاه‌دانه جایگزین کنند. بهترین روش این است که سیاه‌دانه را به عنوان یک افزودنی ساده در یک سبک زندگی قلب‌سالم قرار دهند. سبزیجات، فیبر، فعالیت بدنی منظم و ترک دخانیات همچنان پایه اصلی سلامت قلب هستند.

محققان قصد دارند مطالعات بزرگ‌تر و طولانی‌تری انجام دهند تا مقدار دقیق مؤثر، گروه‌های مناسب و اثرات احتمالی بر مقاومت به انسولین را بررسی کنند.

این مطالعه در مجله Food Science & Nutrition منتشر شده است.