جام لیکورگوس، یکی از حیرتانگیزترین آثار شیشهای دوران روم باستان، اکنون در موزه بریتانیا نگهداری میشود و با گذشت بیش از ۱۶۰۰ سال از ساخت آن، هنوز دانشمندان را شگفتزده میکند. این جام نهتنها از نظر هنری بینظیر است، بلکه خاصیت تغییر رنگ در شرایط نوری مختلف دارد؛ ویژگیای که حاصل استفاده ناخواسته از فناوری نانو در قرن چهارم میلادی است.
جام لیکورگوس (Lycurgus Cup) یکی از شگفتانگیزترین آثار باقیمانده از دوران روم باستان است که به قرن چهارم میلادی تعلق دارد و بهعنوان تنها نمونه کامل شناختهشده از شیشههای دیکروئیک (دو رنگی) در آن دوره شناخته میشود. ویژگی خارقالعاده این جام در تغییر رنگ آن است؛ بهگونهای که در حالت عادی و زیر نور بازتابی به رنگ سبز مات دیده میشود، اما زمانی که نور از پشت به آن تابیده شود، به رنگ قرمز شفاف درمیآید.
این جلوه بصری منحصربهفرد نتیجه وجود ذرات نانویی طلا و نقره در ساختار شیشه است. بررسیهای علمی نشان دادهاند که این ذرات با ابعادی در حدود ۵۰ نانومتر درون شیشه پراکنده شدهاند و با پراکندگی و جذب نور، چنین تغییر رنگی را ایجاد میکنند. نکته جالب توجه این است که صنعتگران رومی بدون آگاهی علمی از نانوذرات، بهصورت تجربی به چنین ترکیبی دست یافته بودند؛ موضوعی که امروزه بهعنوان نمونهای از نانوتکنولوژی باستانی شناخته میشود.
از منظر هنری نیز جام لیکورگوس شاهکاری بیبدیل است. بدنه آن بهصورت «جام قفسی» (cage cup) ساخته شده؛ یعنی لایه بیرونی با نقشبرجستههایی جدا از بدنه اصلی تراشیده شده است. این نقشها صحنهای از افسانه لیکورگوس، پادشاه تراکیه را به تصویر میکشند؛ پادشاهی که در اسطورهها بهدلیل مخالفت با خدایان، توسط تاکها گرفتار و مجازات میشود. جزئیات دقیق چهرهها، پیچش گیاهان و حالتهای بدن در این نقشبرجستهها نشاندهنده مهارت بالای هنرمندان رومی در تلفیق روایت اسطورهای با صنعت شیشهگری است.
امروزه این جام در اتاق ۴۱ موزه بریتانیا نگهداری میشود و بارها توسط دانشمندان حوزه مواد، فیزیک نور و تاریخ هنر مورد مطالعه قرار گرفته است. پژوهشگران بر این باورند که درک دقیق عملکرد نوری این جام میتواند الهامبخش توسعه فناوریهای نوین در زمینه سنسورها، نمایشگرها و فیلترهای نوری باشد.
جام لیکورگوس نهتنها یک اثر هنری تاریخی است، بلکه پلی میان دانش باستانی و فناوری مدرن محسوب میشود؛ نمونهای نادر از زمانی که هنر، اسطوره و علم در یک شیء واحد به هم میرسند و میراثی ماندگار برای تاریخ بشر بر جای میگذارند.
source