21 شهریور 1403 ساعت 16:25
این روزها قطب جنوب کاملا با لایه‌های ضخیم یخ پوشیده شده و فوق‌العاده سرد است. هرچند که در گذشته قطب جنوب چیزی به‌نام یخ وجود نداشت و موجودات می‌توانستند به‌راحتی در آن زندگی کنند.
قطب جنوب از نظر ابعاد چهار برابر بزرگتر از آمریکا است و با لایه یخی به‌ضخامت ۱۶۰۰ کیلومتر پوشیده شده است. هرچند که قاره قطب جنوب در گذشته ماهیتی کاملا متفاوت داشت. ماهیتی که باورکردنی نیست و سبب حیرت شما خواهد شد.
در گذشته دو اتفاق ماهیت قطب جنوب را تغییر داده است
دکتر اریک ولف، استاد دیرین‌اقلیم‌شناسی دانشگاه کمبریج مسئله قطب جنوب را با دقت بررسی کرده است. به‌باور وی اولین‌بار حدود ۳۴ میلیون سال پیش بود که صفحات یخی در قطب جنوب شکل گرفتند. پیش از آن وضعیت قطب جنوب شبیه کانادا امروزی بود. به این صورت که عموما توندا و جنگل‌های مخروطی (کاج و سرو) در آن مشاهده می‌شد.
ظاهرا تغییر دمای جهانی تاثیر بسیار زیادی در گذشته قطب جنوب و تبدیل آن به قاره‌ای یخ‌زده ایفا کرده است. حدود ۵۰ میلیون سال پیش میانگین دمای کره زمین حدود ۱۴ درجه سلسیوس گرمتر از الان بود. هرچند که دما در طول ۱۶ میلیون سال به‌صورت مرتب کاهش پیدا کرد. کار به‌جایی رسید که حدود ۳۴ میلیون سال پیش میانگین دمای کره زمین حدود ۸ درجه گرمتر از دمای کنونی شد.
برای نشان دادن اهمیت و تاثیر شدید این تغییرات دمایی باید یادآور شد که وقتی امروزه از مسئله گرمایش جهانی و وجود یک بحران بزرگ صحبت می‌کنیم، مسئله افزایش ۲ تا ۳ درجه‌ای دمای جهانی است. بدین‌ترتیب تاثیر کاهش ۸ درجه‌ای دما بر گذشته قطب جنوب بسیار شدید به‌نظر می‌رسد؛ اما سوال مهم اینجاست که چه‌چیزی سبب شده دمای کره زمین کاهش یابد و آیا این کاهش دما برای تغییر ماهیت جنوبگان و شکل‌گیری صفحات یخی کافی بوده است؟
دکتر اریک ولف دو عامل را در این زمینه تاثیرگذار می‌داند. یکی از آنها تغییر در میزان کربن دی‌اکسید موجود در اتمسفر بوده است. عامل دیگر را نیز می‌توان حرکت قاره‌ها و مخصوصا باز شدن گذرگاه دریک (تنگه‌ای بین آمریکای جنوبی و قاره جنوبگان) دانست.
هرچه میزان کربن دی‌اکسید موجود در اتمسفر افزایش بیابد، گرمای بیشتری در زمین باقی می‌ماند و سیاره گرمتر می‌شود. بین حدود ۶۰ تا ۵۰ میلیون سال پیش میزان کربن دی‌اکسید موجود در اتمسفر زمین فوق‌العاده بالا بود. به‌صورتی که می‌توان آن را بین ۲.۵ تا ۵ برابر وضعیت کنونی دانست. هرچند که در زمان گذار بین دوره‌های زمین‌شناسی ائوسن و الیگوسن میزان کربن دی‌اکسید اتمسفر به‌شدت کاهش یافته است.
این اتفاق باعث شده که دمای سرتاسر کره زمین کاهش یابد و مناطق مختلفی با صفحات یخی پوشیده شوند. بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری نیز در این دوره منقرض شدند. هرچند مسئله حرکت صفحات تکتونیک باعث شده که گذشته و آینده قطب جنوب کاملا از همدیگر جدا شوند. در واقع این اتفاق سبب شده که قاره جنوبگان نسبت به سایر مناطق سردتر باشد.
ایجاد گذرگاه دریک به شکل‌گیری جریان پیراقطبی جنوبگان منجر شد. این جریان باعث می‌شود که آب به‌صورت دایره‌ای شکل دور قطب جنوب بچرخد و این منطقه از سایر مناطق جدا شود. در این حالت جریان‌های هوای گرم نیز نمی‌توانند به جنوبگان وارد شوند و هوا سردتر می‌شود. حرکت صفحات تکتونیک همچنین به‌شکل مستقیم روی سطح کربن دی‌اکسید اتمسفر تاثیر می‌گذارد. به این صورت که فوران آتشفشان‌ها در طول هزاران سال تعادل گازهای موجود در اتمسفر را تغییر داده است.
البته ابهاماتی نیز در رابطه با گذشته قطب جنوب وجود دارد. پژوهشگران تقریبا مطمئن هستند که ۳۴ میلیون سال پیش فرآیند منجمد شدن جنوبگان آغاز شده است؛ اما برخی نشانه‌ها مسیر دیگری را نشان می‌دهند. اکسیژن در دو صورت اکسیژن ۱۶ (حالت عادی) و اکسیژن ۱۸ (حالت سنگین) وجود دارد. یخ‌های قطبی شامل مقدار بیشتری از اکسیژن ۱۶ هستند. در سمت مقابل اقیانوس‌ها و در نتیجه صدف جانوران دریایی کوچک هنگام شکل‌گیری صفحات یخی بزرگ درصد بیشتری از اکسیژن ۱۸ را نشان می‌دهند.
هرچند بررسی پژوهش‌های انجام شده در رابطه با فسیل جانوران دریایی به رابطه‌ای کاملا برعکس اشاره دارد. با همه اینها تردیدی وجود ندارد که در گذشته قطب جنوب بدون صفحات یخی فعلی بوده است و می‌توانسته میزبان گونه‌های گیاهی و جانوری مختلف باشد. به‌باور دانشمندان ممکن است در آینده نیز جنوبگان مجددا عاری از یخ شود؛ اما بعید است که چنین تغییر مهمی فقط به‌خاطر فعالیت‌های انسانی رخ دهد. با وجود این، باید تمام تلاش خود را بکنیم تا جلوی گرمایش بیش از حد زمین و بروز یک فاجعه زیست‌محیطی را بگیریم. مخصوصا که سیاره دیگری برای زندگی کردن نداریم.
source