محققان می‌گویند یک صفحه‌ی زمین‌ساختی اقیانوسی که مدت‌ها پیش ناپدید شده بود، اکنون به اعماق گوشته‌ی زمین فرو می‌رود و پوسته‌ی بالایی را با خود به پایین می‌کشد. با‌این‌حال، این صفحه در زیر کوه‌های زاگرس در عراق نیز درحال گسستگی است و در نتیجه بخشی از فشار وارد بر پوسته‌ی بالایی را کاهش می‌دهد.
تحقیقات جدید نشان می‌دهد که روند گسستگی صفحه‌ی اقیانوسی احتمالا قبلاً در سمت غربی رشته‌کوه زاگرس، یعنی منطقه‌ی کردستان عراق در مجاورت ترکیه، رخ داده است و این شکاف اکنون به سمت شمال غربی ایران در حال گسترش است. این صفحه بر توپوگرافی منطقه، به‌ویژه در شکل‌گیری زاگرس و دشت‌های اطراف، تاثیر می‌گذارد.
محققان در مطالعه‌ی جدید که در مجله‌ی Solid Earth منتشر شده، توضیح می‌دهند اگرچه پدیده‌ی گسستگی پوسته به‌طور مستقیم در سطح زمین قابل مشاهده نیست، نشان می‌دهند که گوشته و پوسته چگونه با هم کار می‌کنند تا توپوگرافی زمین را شکل دهند.
صفحه‌ی زیر کوه‌های زاگرس در حال تکه‌تکه شدن است
صفحه‌ی اقیانوسی زیر کوه‌های زاگرس در عراق زمانی بستر اقیانوس نئوتتیس بود. این اقیانوس حدود ۱۹۵ میلیون سال پیش و در زمان تشکیل ابرقاره‌ی پانگه‌آ، که میان دو قاره‌ی شمالی (لوراسیا) و جنوبی (گندوانا) بود، شکل گرفت. مطالعه‌ی جدید نشان می‌دهد اگرچه نئوتتیس بیش از ۲۰ میلیون سال پیش بسته شد، پوسته‌ی اقیانوسی که زمانی آن را تشکیل می‌داد، هنوز بر منطقه‌ی کوهستانی زاگرس تأثیر می‌گذارد.
رناس کوشناو، محقق زمین‌شناسی دانشگاه گوتینگن آلمان، در بیانیه‌ای گفت: «این صفحه از زیر، منطقه را به سمت پایین می‌کشد.» با بسته‌شدن اقیانوس نئوتتیس، پوسته‌ی اقیانوسی آن به زیر قاره‌ی اوراسیا فرو رفت. در این فرایند بخش قاره‌ای صفحه‌ی عربستان که زیربنای عراق و عربستان سعودی امروزی است، به عقب کشیده شد و در نهایت با اوراسیا برخورد کرد. این برخورد باعث شکل‌گیری کوه‌ها شد که با فشار خود پوسته‌ی اطراف را فشرده و یک فرورفتگی ایجاد کردند.
بیشتر بخوانید
در طول میلیون‌ها سال، کوه‌ها دچار فرسایش شدند و رسوبات آن‌ها فرورفتگی ایجادشده را پر کردند و در نتیجه، دشت بین‌النهرین، جایی که رودخانه‌های دجله و فرات جریان دارند، شکل گرفت.
کوشناو و همکارانش دریافتند که در سمت جنوب شرقی دشت بین‌النهرین، لایه‌ای ضخیم و غیرعادی از رسوبات به عمق سه تا چهار کیلومتر وجود دارد. آن‌ها با نقشه‌برداری از منطقه و استفاده از مدل‌سازی کامپیوتری، متوجه شدند که وزن کوه‌ها به تنهایی نمی‌تواند چنین فرورفتگی عمیقی را توضیح دهد. در عوض، مشخص شد که این منطقه همچنان تحت تأثیر کشش ناشی از بقایای صفحه‌ی اقیانوسی نئوتتیس است که به داخل گوشته فرو می‌رود و همزمان در حال گسستگی و تکه‌تکه شدن است.
کوشناو توضیح می‌دهد: «در نزدیکی ترکیه، این فرورفتگی رسوبی بسیار کم‌عمق‌تر می‌شود که نشان می‌دهد صفحه‌ی اقیانوسی در این بخش شکسته شده و نیروی کشش رو به پایین در این ناحیه کاهش یافته است.»
به گفته‌ی محققان، درک حرکات پوسته می‌تواند به جستجوی منابع طبیعی مانند آهن، فسفات و مس که در سنگ‌های رسوبی تشکیل می‌شوند کمک کند. همچنین، گسل‌هایی که در اثر برخورد صفحات عربی و اوراسیایی به وجود آمده‌اند، از جمله عوامل ایجاد زمین‌لرزه‌های بزرگ و مرگبار در این منطقه هستند.
source