فعالیت‌های گسترده بشر در زمینه سدسازی، قطب شمال را جابجا کرده و محور چرخش زمین را تغییر داده است. این پدیده شگفت‌انگیز چه پیامدهایی برای آینده سیاره ما دارد؟
فعالیت‌های انسانی و مدیریت منابع آبی در دهه‌های گذشته به قدری گسترده بوده که حالا اثر انگشت ما روی جابجایی محور چرخش زمین نیز دیده می‌شود. تحقیقات جدید نشان می‌دهد ذخیره حجم عظیمی از آب پشت سدها، یکی از دلایل اصلی انحراف اخیر محور سیاره و جابجایی قطب شمال است که پیامدهای مهمی برای آینده زمین دارد.
تاثیر سدسازی بر جابجایی قطب شمال
دانشمندان مدت‌هاست که می‌دانند محور چرخش زمین ثابت نیست و دچار نوسان می‌شود. اما پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهد که فعالیت‌های انسانی این روند را تشدید کرده است. ژئوفیزیکدانان دانشگاه هاروارد با بررسی داده‌های نزدیک به ۷۰۰۰ سد بزرگ در سراسر جهان به نتایج شگفت‌انگیزی دست یافتند. آن‌ها محاسبه کردند که این حجم عظیم آب، محور چرخش پوسته زمین را نسبت به میدان مغناطیسی زیرین آن حدود یک متر منحرف کرده است.
این بازتوزیع گسترده جرم آب نه تنها محور چرخش را تغییر داده بلکه باعث کاهش ۲۱ میلی‌متری سطح آب دریاهای آزاد نیز شده است. وقتی آب پشت سدها محبوس می‌شود، از چرخه طبیعی خود در اقیانوس‌ها خارج شده و جرم آن در نقاط خاصی از خشکی متمرکز می‌شود. این تغییر توزیع جرم می‌تواند موقعیت قطب‌های مغناطیسی زمین را نسبت به سطح آن تغییر دهد.
فیزیک ماجرا و پدیده سرگردانی قطبی
برای درک بهتر این پدیده، زمین را مانند یک کره در حال چرخش تصور کنید. اگر وزن اضافه‌ای به یک بخش از این کره اضافه شود، آن بخش به سمت خط استوا کشیده شده و محور چرخش کره را جابجا می‌کند. به همین دلیل، توزیع مجدد وزن روی سطح زمین چه از طریق سدسازی، ذوب شدن یخچال‌های طبیعی یا استخراج آب‌های زیرزمینی، جهت‌گیری محور چرخش آن را تغییر می‌دهد.
نکته مهم این است که این جابجایی مربوط به پوسته خارجی زمین است که روی بخش‌های داخلی و مذاب شناور است. در واقع میدان مغناطیسی اصلی زمین که در هسته تولید می‌شود حرکت نکرده، بلکه پوسته زمین روی آن جابجا شده است. این پدیده در علم ژئوفیزیک با عنوان سرگردانی واقعی قطبی (True Polar Wander) شناخته می‌شود. این یعنی موقعیت جغرافیایی قطب شمال روی نقشه تغییر کرده است.
دو مرحله جابجایی و پیامدها
تحقیقات نشان می‌دهد که جابجایی قطب شمال در دو مرحله اصلی رخ داده است. از سال ۱۸۳۵ تا ۱۹۵۴ با ساخت سدها در اروپا و آمریکای شمالی، قطب حدود ۲۰ سانتی‌متر به سمت شرق و کشور روسیه حرکت کرد. سپس بین سال‌های ۱۹۵۴ تا ۲۰۱۱ با افزایش سدسازی در آسیا و شرق آفریقا، این جابجایی با سرعت بیشتری ادامه یافت و قطب ۵۷ سانتی‌متر به سمت غرب و قاره آمریکای شمالی منحرف شد.
اگرچه این تغییر یک متری قرار نیست ما را وارد عصر یخبندان جدیدی کند، اما پیامدهای مهمی برای سطح آب دریاها دارد. محققان محاسبه کرده‌اند که انسان با ساخت سدها، حدود یک چهارم از افزایش سطح آب دریاها در قرن حاضر (معادل ۱.۲ میلی‌متر در سال) را مهار کرده است. این موضوع از یک جهت خبر خوبی است اما از سوی دیگر، هندسه افزایش سطح آب در آینده را تغییر می‌دهد و این تغییرات می‌تواند در برخی مناطق بسیار قابل توجه باشد.
source